آنچه که تا اینجا بدان پرداخته شد، تعریف ساده و اولیه ای از اخلاق حرفه ای بود. اکنون جای دارد که به بررسی بیشتر این دانش و ویژگی های آن پرداخته شود. اخلاق حرفه ای به منزله یک رشته ی علمی دارای هشت ضلع به شرح زیر می باشد:

اخلاق حرفه ای به منزله دانش: اخلاق حرفه ای در درجه اول یک دانش و معرفت است. بررسی مسائل و معضلات اخلاقی در مشاغل و حرفه ها به ویژه توجه به بعد سازمانی، محتاج پژوهش و تحقیق روشمند و دارای چارچوب نظری خاص و مبانی معینی است. دانش بودن اخلاق به همین معنی است. هر دانشی هویت جمعی و تاریخی دارد که به تدریج با به میان آمدن مسائل آن دانش و در پرتو همکاری های دانشمندان در طول تاریخ بالنده می شود. علم را مسأله فربه می کند و دانش مشکلات را حل می نماید. بنابراین اولین ویژگی هرگونه برنامه آموزشی و ترویجی در اخلاق حرفه ای آن است که به پژوهش های علمی مستند باشد و با روی آورد علمی به حل مسائل بپردازد.

نقش کاربردی: برآوردن توقع و تحلیل مسائل عینی و موردی منوط به این است که دانش اخلاق نیز در گرو ارائه قواعد عملیاتی و اصول راهبردی است که در شرایط عینی سازمان کارایی داشته باشند. دانش اخلاق حرفه ای، آموزش برای آموزش، آگاهی برای آگاهی مقبول نیست بلکه آگاهی برای اقدام و آموزش برای حل مسأله است و همین شاخص کارایی و اثربخشی چنین برنامه آموزشی است. بنابراین اخلاق حرفه ای هم دارای هویت معرفتی است و هم از هویت مهارتی برخوردار است.

صبغه حرفه ای: هویت کاربردی علم اخلاق آن را از عرش تحلیل های نظری به فرش زندگی روزمره می نشاند و حرفه ای بودن، جهت گیری کاربردی آن را در کسب و کار نشان می دهد؛ دانشمندان اخلاق در گذشته به این نکته توجه کرده بودند که در عالم حرفه محتاج دانش خاص هستیم که بتواند معضلات خاص آن حرفه را پاسخگو باشد و لذا در اخلاق سیاستمداران، اخلاق اصناف، اخلاق متعلمین و … آثار متنوعی می نوشتند و برای اطباء و اهل صناعت آیین نامه های اخلاق حرفه ای تنظیم می کردند. امروزه مفهوم حرفه تحولی بنیادین یافته، که بر پیچیدگی آن افزوده است.

دانش بومی: مسائل عینی و حرفه ای اخلاق به فرهنگ وابسته اند. در زمینه های معین فرهنگی و اجتماعی به وجود می آیند و شکل می یابند و لذا در حل و رفع آن ها توجه به زمینه های یاد شده اهمیت به سزایی دارد. هنجارهای قومی و ملی، زمینه های اعتقادی مسائل خاصی را برمی انگیزند و راه های معینی را می طلبند. بنابراین اخلاق حرفه ای اگرچه یک دانش است اما این دانش فارغ از زمینه های فرهنگی نیست و از داشتن اخلاق حرفه ای بومی گریزی وجود ندارد.

اخلاق اسلامی: اخلاق حرفه ای محتاج یک نظام اخلاقی است. در جهان نظام های اخلاقی مختلفی وجود دارد. برخی از نظام های اخلاقی فارغ از دین هستند و کاملاً سکولاریستی و لائیک اند، برخی دیگر نظام های اخلاقی مبتنی بر وحی و تعالیم دینی اند. فرهنگ وابسته بودن اخلاق حرفه ای اقتضا می کند که نظام اخلاقی در فرهنگ اسلامی، صبغه اسلامی داشته باشد. اسلام دینی است که یکی از رسالت های مهم خود را اخلاق می داند. اخلاق حرفه ای به دلیل هویت اسلامی، ملاک نهایی اخلاق و اصول راهبردی آن را از قرآن و روایات به دست می آورد و جدول فضایل و رذایل را نیز از آن ها استنباط می کند. بنابراین اخلاق حرفه ای باید در عین حرفه ای بودن اسلامی باشد و مراد از اسلامی بودن بهره مندی از منابع بسیار مهم قرآن و روایات است و البته این به معنای بی نیازی از سایر منابع نیست.

دانش انسانی: اخلاق دانش بشری است. مراد از بشری بودن در اینجا این است که توصیه های اخلاقی این دانش نباید با انسانیت و لوازم آن ناسازگار باشد. هیچ نظام اخلاقی نباید هویت انسانی و حرمت او را از میان بردارد. اخلاق برای بشر بوده و در هر نظام اخلاقی محور اخلاق انسانیت است. انسانی بودن اخلاق مستلزم آن است که متخصص اخلاق، انسان را بشناسد و لوازم زندگی انسانی را در یابد و تمایز بین انسان به خود رسیده و انسان ازخود بیگانه را فهم کند و برای انسان سخن بگوید.

ویژگی های زبانی: کارآیی اخلاق حرفه ای تا حدود زیادی مرهون زبان آن است. دانش اخلاق به دلیل هویت تربیتی و آموزشی آن نمی تواند زبان ریاضی یا فلسفی داشته باشد و مخاطب اخلاق ساحت وجود آدمی است و چنین خطابی زبان خاصی را می طلبد: زبانی انگیزشی و مؤثر و زبانی روشن، صریح و دقیق.

دانش میان رشته ای: دانش اخلاق به عنوان یک مصرف کننده از دانش های مختلفی بهره می گیرد. روانشناسی نزدیک ترین این دانش هاست، اما دانش های مدیریت نیز، مورد نیاز دانشمندان اخلاق است. شناخت فرهنگ و جامعه شناسی، علم تفسیر و دین پژوهشی، انسان شناسی با روی آوردهای مختلف فلسفی و غیره آن، دانش هایی اند که دانشمندان اخلاق حرفه ای را در بهره مندی از آن ها گریزی نیست(قراملکی،1388: 207-200).

به زعم قراملکی، امروزه  پنج نظام عمده اخلاقی در بیان اخلاق حرفه ای مورد استفاده قرار می گیرند. ملاک مقبولیت این پنج نظام در میان ده ها نظریه و نظام اخلاقی، توانایی آن ها در بیان نظام مند فضایل و رذایل اخلاقی، ارائه نظام سازگار، فراگیر و کاراست. این پنج نظام عبارتند از :

• • نظام فایده گرا: نظام فایده گرا، بالاترین سود، برای بیشترین کسان، همراه با کمترین زیان را ملاک نهایی اخلاق می داند. نظام فایده گرا، در تحلیل نهایی از خوب و بر مطلوبیت فعل از حیث آثار و نقش آن تاکید دارد، یعنی خوب و بد را در نهایت امر نه بر حسب نیت اشخاص (حسن فاعلی) بلکه بر حسب نتیجه آثار آن (حسن فعلی) استوار می کند. در حالی که بداهت عقل، بسیاری از اموری که این ویژگی را دارند، غیر اخلاقی می داند، از طرف دیگر، این نظریه، زمینه استثمار اقلیتی از جامعه را برای کسب منفعت اکثریت فراهم می آورد. بنابراین، بهتر است فایده انگاری را یکی از اصول راهبردی اخلاق حرفه ای کار آمد- و نه ملاک نهایی آن- بدانیم.
  • نظام وظیفه گرا: نظام وظیفه گرا که کانت آن را به جای فایده انگاری، بنیان نهاد، معتقد است که هیچ چیزی نمی تواند بی اعتنایی ما را به وظایف اخلاقی توجیه کند و لذا بی  قید و شرط به آن ها التزام داریم، پس نظام نهایی اخلاق همین امر مطلق و نا مشروط است. این نظریه، اگر چه به لحاظ نظری تحسین آمیز بوده، قابلیت ارائه نظام هندسی کامل ازفضایل و زذایل را دارد، ولی در بررسی کاربردگرایانه، دو نقیصه عمده دارد: الف) عدم توانایی در رفع تعارضات اخلاقی و ب) نهایی نبودن ملاک ارائه شده. نظریه کانت، صرفا نشانگر شاخص و ملاک خوب و بد در یکسری شرایط خاص است و متضمن ملاک نهایی اخلاق نیست، زیرا عمل به وظیفه محتاج دستیابی به ملاک برتری است که آن را توجیه کند.
  • عدالت فراگیر: این نظریه در برابر عقل گرایی کانتی موضع قراردادانگارانه اخذ می کند. جان راولز با چنین دیدگاهی به تبیین ملاک اخلاق می پردازد. هسته اصلی نظریه او تأکید بر نقش بنیادی عدالت اجتماعی در قوام گروه های اجتماعی است و این نکته دلیلی بر حاکمیت نهایی عدالت برای رفتارهای اخلاقی است. اما باید دانست که عدالت فراگیر هم تنها یکی از مهم ترین اصول راهبردی اخلاق است نه ملاک نهایی آن؛ زیرا اولاً عدالت، همه احکام اخلاقی را تبیین نمی کند و ثانیاً عدالت برای تبیین شدن محتاج ملاک است.

• آزادی: از دید نظام آزادی گرا، آن نیازی که همه احتیاجات معنوی آدمی را تحت شعاع قرار می دهد، نیاز به آزادی است، بنابراین، آزادی ملاک نهایی ارزش هاست ولی در این نظریه یک مشکل عمده وجود دارد و آن تعریف دقیق آزادی است. از طرفی آزادی، همچون عدالت، از اصول راهبردی در تشخیص خوب و بد است و آن را می توان در پاسخ بسیاری از چرایی ها در رفتار آدمی بیان کرد.
• زیبا و خیر مطلق: بنابر نظریه زیبا و خیر مطلق، خداوند ملاک نهایی اخلاق است و ادیان آسمانی در این نکته هم داستانند. بر مبنای این که خداوند متعال را ملاک نهایی ارزش ها بدانیم، شاخص خوب، رفتار مقرب به خدا و شاخص بد، رفتار دور کننده از خداست. این ملاک نسبت به نظریه های پیشین نقاط قوتی دارد:

الف) رضایت و عدم رضایت خدا هردو بعد اخلاقی بودن یعنی حسن فاعلی و حسن فعلی را شامل می شود، در حالی که نظریات پیشین فقط یکی از این دو امر را شامل بودند.

ب) رضایت خدا همه ی ملاک های یاد شده را فرامی گیرد، زیرا کسی که دغدغه رضایت خداوند را دارد، عدالت را رعایت می کند، دغدغه آزادی خود و دیگران را دارد و برای رساندن بیشترین سود به بیشترین کسان تلاش می کند.

ج) این ملاک افزون بر تعریف بایدها، به آن ها قداست نیز می بخشد و این قداست ضامن اجرایی اخلاق است(قراملکی،1383: 359-343).

اصول قواعد انتزاعی در نظر گرفته شده برای هدایت تصمیم گیران در قضاوت‌ های اصلی آن ‌ها در حوزه‌ هایی مثل قانون، سیاست و اخلاق است. اگرچه تعریف آن دشوار است اما غیر ممکن نیست. و این مشکل به دلیل فاصله بین بافت انتزاعی اصول و حقایق واقعی است(مک لارن،2003، 145). با این حال اصول اخلاقی یا اخلاقیات را می ‌توان در مقام مجموعه ‌ای از اصول و ارزش‌ های معنوی تعریف کرد. یکایک ما چنین مجموعه ‌ای از ارزش ‌ها را در خویشتن خویش داریم، با وجود این ممکن است به وجود آن‌ ها واقف یا جاهل باشیم. فیلسوفان، سازمان‌ های مذهبی و دیگر گروه ‌ها در مجموعه‌ های آرمانی خود به راه ‌های گوناگون اصول یا ارزش ‌های اخلاقی را تعریف کرده‌اند. در سطح کاربردی نیز مجموعه ‌هایی از اصول یا ارزش‌ های اخلاقی تجویز شده ‌است مثلاً در بیانیه انجمن ترویج اخلاقیات جوزفسون اصولی چون صداقت، وفای‌ به عهد، وفاداری، انصاف، غمخواری دیگران، احترام و تکریم دیگران، شهروند مسئول، برتری‌ خواهی و پاسخ گویی مطرح شده ‌است(جوزفسون،18:1379). معیارهای جهانی کسب و کار در حوزه اخلاق کاری و حرفه ‌ای نشان دهنده‌ ی هشت دسته اصول اخلاقی است. این اصول شامل؛ اصل امانت، اصل مالکیت، اصل منزلت، اصل اعتبار و اعتماد، اصل شفافیت، اصل انصاف، اصل شهروندی و اصل حساسیت متقابل می‌ باشد(خنیفر، زروندی،119:1388).

هیچ نهاد یا حرفه ای نیست که قادر باشد فارغ از اخلاق، که مرزهای سلوک و رفتار بهنجار را معین می کند، به حیات مشروع خود ادامه دهد. اخلاق هر جامعه، معیار بایدها و نبایدهای آن را تعیین می کند و انسان اجتماعی را در مسیر زندگی آینده ی خود به سمت کمال، فضیلت و سعادت هدایت می کند. اخلاق هم خاستگاه دینی دارد و هم متأثر از عرف، فرهنگ، تاریخ و سایر پدیده های اجتماعی است. در واقع بین این مفاهیم و پدیده های اجتماعی و اخلاق، تعاملی دائمی وجود دارد که باعث می شود در طول زمان، اصول، ارزش ها و هنجارهای جامعه صیقل بخورد و الگوهای موجه و مقبول رفتار فردی و جمعی را تشکیل بدهد(احمدی به نقل از کیانی و همکاران،80:1387). اصول اخلاقی از جهان بینی، دین، اجتماع و فرهنگ جامعه تأثیر می پذیرد. باور به ارزش های اخلاقی در واقع، مبنا و ضامن تعهد به انجام دادن امور با حس مسئولیت است. ارزش های اخلاقی هرفرد مجموعه ای از اصول و ارزش هایی است که از عقاید، آداب یا فرهنگ اجتماع و خانواده نشأت می گیرد. این اصول و ارزش های اخلاقی جنبه آرمانی دارند و دستیابی و تحقق آن ها در سایه تلاش و مراقبت حاصل می شود(بهنام جام،25:1389).

اصول اخلاق حرفه ای بر دو مؤلفه اصلی استوار است:

الف) شناخت فرهنگ جامعه

ب) شناخت حرفه

هر جامعه ای از یک فرهنگ خاص شکل گرفته است و در هر جامعه ای، یک سری اصول اخلاقی وجود دارد که این اصول از یک فرهنگ پیروی می نماید. بنابراین، در بعضی جوامع می بینیم که پایبندی به اصول اخلاقی، بسیار شدیدتر از کشوری است که پایبند به اصول اخلاقی نمی باشد.

پارامتر دیگر آن است که هر حرفه و هر شغلی نیز، از آداب و یک اصولی پیروی می نماید. این اصول حاکم بر حرفه، زمانی که با فرهنگ یک جامعه ترکیب می شود، مورد تأکید آن جامعه قرار می گیرد. در نتیجه، به آن حرفه، یک سری اصول اخلاقی اضافه می شود مثل جامعه پزشکان یا وکلاء که از یک اصول اخلاقی مشخص پیروی می نمایند(جواهر دشتی و همکاران،1382).

ارزش‌ های اخلاقی نسبی است. این اصول و ارزش‌ ها از یک جامعه تا جامعه ‌ی دیگر متفاوت می‌ باشند. برای تدوین اصول اخلاقی در هر جامعه ‌ای باید به فرهنگ و مقتضیات آن جامعه توجه نمود. کمیسیون مک براید توصیه اکید کرده است که نظامنامه اصول اخلاقی در سطح ملی و در برخی موارد در سطح منطقه‌ ای امری مطلوب است مشروط بر آن که این قوانین از سوی خود حرفه تهیه و تصویب گردد. چراکه اصولاً اخلاق، متأثر از عقاید، باورها و ارزش‌های حاکم بر جوامع است. لاجرم اخلاق حرفه ‌ای در هر فرهنگ ویژگی‌ ها و مختصات خاص خود را داراست به عنوان مثال حریم خصوصی افراد در یک جامعه ‌ی شرقی با جامعه ‌ی غربی تفاوت‌ هایی دارد(تقی زاده،21:1388).

اصول اخلاق حرفه ای دارای بار و ارزش های والایی است که رعایت آن ها، در رعایت هنجارهای اجتماعی بسیار نقش آفرین است و این مستلزم شناخت اولیه و اساسی از اصول مذکور است. همچنان که رفتار و شیوه زندگی ایمان آورندگان به کتب آسمانی، گویای محتوی دینی و مذهبی آن هاست و همچنان که حرکات و سکنات مسلمانان برگرفته از آیات قرآن است و آن کتابی است که اخلاقی واحد را در میان پیروانش ایجاد کرده و در تمام زوایای زندگی آنها دخالت کرده است و برای آن، برنامه ای خاص دارد، هر حرفه ای نیز، رفتار و تعهدات مربوط به خود را دارد که برگرفته از اساسنامه آن حرفه است. حرفه های مختلف بر حسب میزان حساسیت و وظیفه ای که در خدمت به جامعه دارند، دارای معیارهای اخلاقی متفاوت می باشند، معیارهای اخلاقی اصول مشترک خصوصیت ارزش ها و صلاحیت هایی را مشخص می کنند که اعضای یک سازمان را به هم پیوند می دهد(جواهر دشتی و همکاران، 1382).

[1] McLaren

[2]Josephson

اصول قواعد انتزاعی در نظر گرفته شده برای هدایت تصمیم گیران در قضاوت‌ های اصلی آن ‌ها در حوزه‌ هایی مثل قانون، سیاست و اخلاق است. اگرچه تعریف آن دشوار است اما غیر ممکن نیست. و این مشکل به دلیل فاصله بین بافت انتزاعی اصول و حقایق واقعی است(مک لارن،2003، 145). با این حال اصول اخلاقی یا اخلاقیات را می ‌توان در مقام مجموعه ‌ای از اصول و ارزش‌ های معنوی تعریف کرد. یکایک ما چنین مجموعه ‌ای از ارزش ‌ها را در خویشتن خویش داریم، با وجود این ممکن است به وجود آن‌ ها واقف یا جاهل باشیم. فیلسوفان، سازمان‌ های مذهبی و دیگر گروه ‌ها در مجموعه‌ های آرمانی خود به راه ‌های گوناگون اصول یا ارزش ‌های اخلاقی را تعریف کرده‌اند. در سطح کاربردی نیز مجموعه ‌هایی از اصول یا ارزش‌ های اخلاقی تجویز شده ‌است مثلاً در بیانیه انجمن ترویج اخلاقیات جوزفسون اصولی چون صداقت، وفای‌ به عهد، وفاداری، انصاف، غمخواری دیگران، احترام و تکریم دیگران، شهروند مسئول، برتری‌ خواهی و پاسخ گویی مطرح شده ‌است(جوزفسون،18:1379). معیارهای جهانی کسب و کار در حوزه اخلاق کاری و حرفه ‌ای نشان دهنده‌ ی هشت دسته اصول اخلاقی است. این اصول شامل؛ اصل امانت، اصل مالکیت، اصل منزلت، اصل اعتبار و اعتماد، اصل شفافیت، اصل انصاف، اصل شهروندی و اصل حساسیت متقابل می‌ باشد(خنیفر، زروندی،119:1388).

هیچ نهاد یا حرفه ای نیست که قادر باشد فارغ از اخلاق، که مرزهای سلوک و رفتار بهنجار را معین می کند، به حیات مشروع خود ادامه دهد. اخلاق هر جامعه، معیار بایدها و نبایدهای آن را تعیین می کند و انسان اجتماعی را در مسیر زندگی آینده ی خود به سمت کمال، فضیلت و سعادت هدایت می کند. اخلاق هم خاستگاه دینی دارد و هم متأثر از عرف، فرهنگ، تاریخ و سایر پدیده های اجتماعی است. در واقع بین این مفاهیم و پدیده های اجتماعی و اخلاق، تعاملی دائمی وجود دارد که باعث می شود در طول زمان، اصول، ارزش ها و هنجارهای جامعه صیقل بخورد و الگوهای موجه و مقبول رفتار فردی و جمعی را تشکیل بدهد(احمدی به نقل از کیانی و همکاران،80:1387). اصول اخلاقی از جهان بینی، دین، اجتماع و فرهنگ جامعه تأثیر می پذیرد. باور به ارزش های اخلاقی در واقع، مبنا و ضامن تعهد به انجام دادن امور با حس مسئولیت است. ارزش های اخلاقی هرفرد مجموعه ای از اصول و ارزش هایی است که از عقاید، آداب یا فرهنگ اجتماع و خانواده نشأت می گیرد. این اصول و ارزش های اخلاقی جنبه آرمانی دارند و دستیابی و تحقق آن ها در سایه تلاش و مراقبت حاصل می شود(بهنام جام،25:1389).

اصول اخلاق حرفه ای بر دو مؤلفه اصلی استوار است:

الف) شناخت فرهنگ جامعه

ب) شناخت حرفه

هر جامعه ای از یک فرهنگ خاص شکل گرفته است و در هر جامعه ای، یک سری اصول اخلاقی وجود دارد که این اصول از یک فرهنگ پیروی می نماید. بنابراین، در بعضی جوامع می بینیم که پایبندی به اصول اخلاقی، بسیار شدیدتر از کشوری است که پایبند به اصول اخلاقی نمی باشد.

پارامتر دیگر آن است که هر حرفه و هر شغلی نیز، از آداب و یک اصولی پیروی می نماید. این اصول حاکم بر حرفه، زمانی که با فرهنگ یک جامعه ترکیب می شود، مورد تأکید آن جامعه قرار می گیرد. در نتیجه، به آن حرفه، یک سری اصول اخلاقی اضافه می شود مثل جامعه پزشکان یا وکلاء که از یک اصول اخلاقی مشخص پیروی می نمایند(جواهر دشتی و همکاران،1382).

ارزش‌ های اخلاقی نسبی است. این اصول و ارزش‌ ها از یک جامعه تا جامعه ‌ی دیگر متفاوت می‌ باشند. برای تدوین اصول اخلاقی در هر جامعه ‌ای باید به فرهنگ و مقتضیات آن جامعه توجه نمود. کمیسیون مک براید توصیه اکید کرده است که نظامنامه اصول اخلاقی در سطح ملی و در برخی موارد در سطح منطقه‌ ای امری مطلوب است مشروط بر آن که این قوانین از سوی خود حرفه تهیه و تصویب گردد. چراکه اصولاً اخلاق، متأثر از عقاید، باورها و ارزش‌های حاکم بر جوامع است. لاجرم اخلاق حرفه ‌ای در هر فرهنگ ویژگی‌ ها و مختصات خاص خود را داراست به عنوان مثال حریم خصوصی افراد در یک جامعه ‌ی شرقی با جامعه ‌ی غربی تفاوت‌ هایی دارد(تقی زاده،21:1388).

اصول اخلاق حرفه ای دارای بار و ارزش های والایی است که رعایت آن ها، در رعایت هنجارهای اجتماعی بسیار نقش آفرین است و این مستلزم شناخت اولیه و اساسی از اصول مذکور است. همچنان که رفتار و شیوه زندگی ایمان آورندگان به کتب آسمانی، گویای محتوی دینی و مذهبی آن هاست و همچنان که حرکات و سکنات مسلمانان برگرفته از آیات قرآن است و آن کتابی است که اخلاقی واحد را در میان پیروانش ایجاد کرده و در تمام زوایای زندگی آنها دخالت کرده است و برای آن، برنامه ای خاص دارد، هر حرفه ای نیز، رفتار و تعهدات مربوط به خود را دارد که برگرفته از اساسنامه آن حرفه است. حرفه های مختلف بر حسب میزان حساسیت و وظیفه ای که در خدمت به جامعه دارند، دارای معیارهای اخلاقی متفاوت می باشند، معیارهای اخلاقی اصول مشترک خصوصیت ارزش ها و صلاحیت هایی را مشخص می کنند که اعضای یک سازمان را به هم پیوند می دهد(جواهر دشتی و همکاران، 1382).

[1] McLaren

[2]Josephson

، دارای منزلت و جایگاه خاصی است. میزان توسعه و رشد اخلاق حرفه ای، بستگی به میزان کارکرد موفق اخلاق حرف و عمل و همین طور میزان تغییر‌پذیری آن دارد. هر قدر مزایای حاصل از رعایت اخلاق حرفه ای فراگیرتر باشد، میزان تعهد به اصول آن از درجه ی بالاتری برخوردار است. هر قدر محدودیت های اعمال شده ناشی از اصول اخلاق حرفه ای منطقی تر و در رشد سازمان مؤثرتر باشد، پایبندی به آن، محکم تر خواهد بود. به طور مثال، هر قدر اثر اصول اخلاق حرفه ای یک سازمان در ایجاد حسن مالکیت در اعضای سازمان موفق تر باشد، رضایت اعضاء بیشتر و تحمل مشکلات برایشان آسان تر است و در پایبندی به اصول آن، اصرار جمعی به اصرار فردی حاکم می شود(بهنام جام،28:1389). از جمله اصول راهبردی اخلاق در حرفه می توان به موارد زیر اشاره نمود:

احترام: حرمت آدمی مهم ترین اصل اخلاقی و هدف عمده ی اخلاق ورزی است. انسان صرف نظر از شغل، تعین زبانی، قومی و فرهنگی موجود محترمی است. هرگونه تصمیم و اقدامی که به نحوی با ارزش ذاتی انسان منافات دارد غیر اخلاقی است. استخفاف، توهین، استهزاء، به مسخره گرفتن افراد، آراء و باورهای آن ها از این قبیل اند. منابع انسانی را نمی توان صرفاً به به ابزار کار فروکاست. اخلاق حرفه ای چیزی جز رعایت حقوق مردم در کسب و کار نیست و مهم ترین حق مردم، احترام اصیل و نامشروط آن ها است(قراملکی،1383: 372-371). امام علی (ع) در فرمان معروف خود خطاب به مالک اشتر می نویسد: «مهربانی با مردم را پوشش دل خود قرار ده، و با همه دوست و مهربان باش. مبادا هرگز، چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی؛ زیرا مردم دو دسته اند: دسته ای برادر دینی تو و دسته ی دیگر همانند تو در آفرینش می باشند» (نهج البلاغه، نامه 53).

آزادی: آزادی فردی از مهم ترین اصول اخلاقی و از اساسی ترین رازها و نیازهای وجودی است. آدمیت با آزادی حاصل می شود و با از دست دادن آزادی انسانیت نیز از دست می رود. از نظر اسلام نیز آزادی یکی از اصیل ترین ارزش های نوع بشری به شمار می آید. قرآن و احادیث پیشوایان دین اسلام، انسان را موجودی مختار و انتخابگر معرفی نموده اند. امام علی (ع) در این باره می فرماید: «و لا تکن عبد غیرک و قد جعلک الله حراً، بنده ی دیگری مباش چرا که خداوند ترا آزاد آفریده است.»(نهج البلاغه، نامه 31). عضویت در گروه حرفه ای، استعداد  سلب آزادی فرد را دارد و لذا بنگاه های کسب و کار باید در حفظ آزادی فردی دغدغه ی بیشتری داشته باشند. حقوقی چون حفظ حریم شخصی، حق انتخاب، حق اظهار نظر به ویژه حق نقد، حق دفاع از منافع از مسلم ترین حقوقی است که بر درخت تنومند آزادی به بار نشسته اند.

آزادی بر دو قسم است آزادی از و آزادی در. دلیل این تقسیم بندی بر وجود دو نوع اسارت درونی و اسارت بیرونی است. گاهی آزادی فرد به وسیله ی نیروهای نیروهای سلطه گر بیرونی تهدید می شود و گاهی فرد در درون خود به اسارت کشیده می شود. زندان های درونی بدترین زندان ها است. به همین دلیل اسپینوزا آزادی را در برابر رفتار برخاسته از انگیزه های انفعالی قرار می دهد. حرفه ای ها باید توجه داشته باشند چنانچه رفتارشان برخاسته از خشم و غضب و یا شهوت و سایر انفعالات نفسانی باشد آزاد نیستند. کسی که از آزادی درونی بی بهره است چگونه به کسب آزادی بیرونی همت خواهد کرد؟(قراملکی، 1383: 369). در هر صورت اسلام برای مردم  انواع آزادی چون؛ آزادی طبیعی، فکری، سیاسی، مدنی و مذهبی را می خواهد.

عدالت: عدالت در لغت به معنای استواء و استقامت است. ابن منظور هر آنچه را مایه اعتدال، توازن و استقامت می شود را عدالت می نامد. حضرت علی (ع) در تعریف عدالت می فرماید: «العدل یضع الأمور موضعها، عدالت هر چیزی را به جای خودش می گذارد» به این معنا که حق هر کس و هر چیز به وی داده شود. این مفهوم از عدالت در اخلاق حرفه ای از اهمیت فراوانی برخوردار است. برخی از مکاتب فلسفه اخلاق، عدالت را ملاک نهایی اخلاق می دانند و عده ای آن را نه ملاک نهایی بلکه از اصول راهبردی اخلاق حرفه ای می انگارند(ایزدی فرد،1386: 133). دغدغه ی اخلاق ورزی سبب می شود که در تصمیات و اقداماتمان به این نکته توجه نماییم که آیا عدالت رعایت می شود؟ در رابطه با منابع انسانی عدالت با مفهوم شایسته سالاری عجین است.

امانت داری: امانت داری فضیلتی است که همه انسان ها فراتر از علایق مذهبی بر آن تأکید دارند و خیانت در امانت را رذیلت و مذموم می انگارند. امانت سه گونه است:

• امانت هایی که میان انسان و خداوند است، مانند وظایف و واجباتی که برای انسان تعیین شده است.
• امانت هایی که میان انسان هاست مانند اموال یا اسراری که انسان ها میان یکدیگر به امانت می گذارند.
• امانت هایی که میان انسان و خودش وجود دارد. مانند علم، عمر، قدرت که اگر چه به خود شخص تعلق داردند، اما در دست او به مثابه امانت اند.

اگر چه امانت دامنه ی گسترده ای دارد اما اگر تنها بخواهیم به مواردی که در کسب و کار و به طور کلی در حرفه به عنوان امانت مطرح اند توجه کنیم می توانیم به مواردی چون چون اموال، منابع انسانی، امکانات معنوی، اسرار دیگران، عفت انسان ها، محیط زیست و مهم تر از همه خود کار و حرفه توجه نمود(قراملکی،1386: 225-220). تلقی امانتدارنه از کار و مسئولیت و انجام دادن امور با رویکرد امانتداری اصلی اساسی در اخلاق است. اگر انسان کار و مسئولیت را امانت بداند، بی گمان حرمت آن را پاس می دارد و تلاش می کند به خوبی آن را پیش ببرد و بالنده سازد. تلقی آموزه های دینی از مفهوم امانت، از امانت داری محدود به رفتار فراتر رفته و به امانت نگری نسبت به هستی تعالی می یابد. لذا ایجاد زمینه هایی که امانت داری را به اعتلای امانت نگری برساند ضامن تحقق همه ارزش های حرفه ای و اخلاقی در کسب و کار است. صداقت، رازداری، اعتدال در علایق شخصی و سازمانی، عفت و پاکدامنی، وفاداری سازمانی، دوری از کم کاری و فساد مالی همه از آثار دغدغه های امانت داری در حرفه است(قراملکی،1383: 382-381).

مالکان و مدیرانی که از دغدغه های اخلاقی برخوردار بوده اند در آغاز همت خود را صرف تهیه فهرستی از باید و نبایدهای رفتاری کردند. بدین وسیله جهت گیری تلاش های طرفداران اخلاق در کسب و کار، تدوین اصولی شد که رعایت آن ها ضامن ارزشمندی و فضیلت آمیز بودن رفتار صاحبان حرفه و شاغلان در آن کسب و کار می باشد. این اصول، الگوی رفتار ارتباطی افراد بنگاه (سازمان) را با یکدیگر و نیز با مشتری، ارباب رجوع و سایر افراد ذینفع ترسیم می کند. برخی از شرکت ها فهرست بلندی از باید و نبایدها را تهیه کردند و برخی دیگر عمداً و آگاهانه، تنها به بیان حداقلی چند ارزش بنیادی و عمده بسنده کردند.

فهرست الزامات و تعهدات اخلاقی که به صورت باید ها و نبایدها تدوین می شود، غالباً کدهای اخلاقی و یا آیین نامه های اخلاقی نامیده می شوند(قراملکی،148:1383). کدهای اخلاقی راهنمای عملی برای کلیه تصمیم گیران در سطوح گوناگون سازمان است و به آنان کمک می کند تا بدانند در موقعیت هایی که در آن ها ارزش های متضاد بروز می کنند، از خود می بایست چه عکس العملی را نشان دهند(دهقان منشادی،60:1390). نه تنها بنگاه ها بلکه تشکل های حرفه ای نیز برحسب تخصص های خود به تدوین کدها و آیین نامه ها پرداخته اند، مانند؛ الزامات اخلاقی نظام پزشکی که موضوع سوگندنامه های حرفه ای قرار می گیرد.

انتظاری که از آیین نامه های اخلاقی در جهت بهبود مناسبات اخلاقی در فرهنگ سازمانی می رفت برآورده نشد. از تلاش های اخلاقی در بنگاه انتظار می رفت تا بتوانند عملکرد بنگاه و سازمان را از حیث اخلاقی تعالی بخشند و چنین نشد. عده ای با بدبینی وجود کدهای اخلاقی را ابزاری تلقی کردند که در روابط عمومی برای فریب دادن افراد مورد استفاده قرار می گیرد. برخی اساساً وجود آیین نامه های اخلاقی را زائد و بی فایده تلقی کردند و کسانی نیز آن را صرفاً ابزار تبلیغات و وسیله تزیین انگاشته اند.

بدون تردید یکی از مهم ترین عوامل کارآمدی کدهای اخلاقی موضع گیری صحیح مدیران بنگاه در قبال آن هاست. تا بنگاه به بصیرت و دانایی کافی نرسد و کدها را به منزله ارزش های اصیل تلقی نکند امید به تحقق آن ها نیست اما عدم موفقیت آیین نامه ها و کدهای اخلاقی عوامل مهم دیگری نیز دارد. حداقل دو نقیصه عمده در کدها و آیین نامه های اخلاقی می توان نشان داد. رخنه اول نقصان آن هاست. کدهای اخلاقی تمام مسئولیت های اخلاقی بنگاه را فرا نمی گیرد بلکه غالباً به وظایف اخلاقی اعضای گروه منحصراً توجه می کند.

دومین رخنه در کدها و آیین نامه های اخلاقی عدم برخورداری از انسجام می باشد در این کدها معلوم نیست که چه کسانی در قبال چه افرادی دقیقاً چه مسئولیت هایی دارند. و لذا سازگاری و سازمان یافتگی بین مسئولیت ها در میان نیست، به علاوه اولویت تعهدات اخلاقی نیز در این کدها به وضوح نشان داده نمی شود.

مدیران درپی رفع این دو نقیصه برآمدند و به این طریق مسئولیت های اخلاقی در مفهوم عام آن به نحو کل گرایانه، جامع نگرانه، با گرایش حداکثری و در قالب طرح منسجم و درست سازمان یافته تدوین کردند و بدین سان منشور اخلاقی متولد شد(محمدی فیروز،1388: 41-39).