در این نوع ارزشیابی که بیشتر ویژه‌ی پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان است نوعی ملاک مطلق که همان هدف‌های آموزشی از پیش تعیین‌شده هستند مورداستفاده قرار می‌گیرد. این ملاک را معلم تعیین می‌کند. با بهره گرفتن از آزمون‌های وابسته به ملاک پیشرفت تحصیلی، معلوم می‌شود که پیشرفت یادگیرنده تا چه اندازه به عملکرد مطلوب در نقطه معینی از این پیوستار شبیه است (فتوحی و همکاران،1389: 39).

منظور از ارزشیابی وابسته به ملاک یا ارزشیابی ملاکی[2] نوعی ارزشیابی است که در آن ملاک (معیار) ارزشیابی از پیش تعیین می‌شود و عملکرد یادگیرنده با توجه به آن مورد قضاوت یا داوری قرار می‌گیرد. ملاک موردنظر در این‌گونه ارزشیابی‌ها نوعی ملاک مطلق یا همان هدف‌های آموزشی از پیش تعیین‌شده است (سیف،1390: 616).

در ارزشیابی معیاری، آزمون‌ها بر اساس ملاک و معیار مطلق تهیه می‌شوند. در استفاده از معیار مطلق، پیشرفت شاگرد با توجه به آنچه آموزش داده‌شده است، ارزشیابی می‌شود؛ به سخن دیگر اگر عملکرد فرد را در یک آزمون در مقایسه با نوعی معیار از پیش تعیین‌شده تفسیر کنیم، به آن ارزشیابی معیاری یا ملاکی می‌گویند. گذراندن موفقیت‌آمیز آزمون‌هایی که متکی بر معیار مطلق هستند مستلزم یادگیری هدف‌های آموزشی در سطحی است که معلم تعیین می‌کند. این نوع ارزشیابی مشخص می‌کند که آیا شاگردان هدف‌های تعیین‌شده را به میزان دلخواه آموخته‌اند یا نه (شعبانی،1387: 344).

2-2-13-2) ارزشیابی وابسته به هنجار[3]

ملاک در این ارزشیابی نسبی است نه مطلق. در این ارزشیابی عملکرد فراگیر با فراگیران دیگر مقایسه می‌شود. مثلاً گفته می‌شود فراگیر با داشتن نمره 16 از 90 درصد نمرات فراگیران بالاتر است. پیشرفت دانش‌آموزان برحسب رتبه‌ی درصدی یا نوعی هنجار سنی یا کلاسی در مقایسه با گروه هنجار تعیین می‌شود (فتوحی و همکاران،1389: 40).

در ارزشیابی وابسته به هنجار یا ارزشیابی هنجاری، به‌جای یک ملاک یا معیار مطلق، نوعی ملاک نسبی‌مورداستفاده قرار می‌گیرد. در این نوع ارزشیابی، وقتی‌که می‌خواهیم پیشرفت تحصیلی گروهی دانش‌آموز مثلاً دانش‌آموزان یک کلاس را ارزشیابی کنیم، عملکرد آنان را با یکدیگر مقایسه می‌کنیم. علت استفاده از اصطلاح هنجار[4] در ارزشیابی هنجاری این است که در آن ملاک داوری نوعی هنجار گروهی است. درنتیجه، در این نوع ارزشیابی می‌توان تعیین کرد که پیشرفت یک دانش‌آموز نسبت به متوسط دانش‌آموزان کلاس (هنجار گروهی) چه وضعی دارد، اما نمی‌توان مشخص کرد که پیشرفت آن دانش‌آموز نسبت به هدف‌های آموزشی یا آنچه آموزش داده‌شده چگونه است. (سیف،1390: 616).

ارزشیابی هنجاری عملکرد یا پیشرفت شاگرد را باهدف آموزشی یا معیاری از پیش تعیین‌شده نمی‌سنجد، بلکه عملکرد او را عملکرد گروهی از شاگردان مقایسه می‌کند. با بهره گرفتن از ارزشیابی هنجاری، می‌توان تعیین کرد که پیشرفت یک شاگرد نسبت به پیشرفت شاگردان دیگر چه وضعیتی دارد، اما نمی‌توان مشخص کرد که پیشرفت شاگرد نسبت به هدف‌های آموزشی یا مطالب آموزش داده‌شده چگونه است. در این نوع ارزشیابی، معیار مطرح نیست، بلکه شاگردان به ترتیب نمره‌هایی که به دست آورده‌اند- از نمره زیاد به نمره‌ی کم- ردیف می‌شوند و نمره‌ی هر شاگرد با توجه به میانگین نمره‌های کلاس یا گروه سنی مربوط مقایسه می‌شود. آزمون‌های ورودی دانشگاه معمولاً از نوع ارزشیابی هنجاری هستند (شعبانی،1387: 345).

3-13-2) دسته‌بندی ارزشیابی آموزشی با توجه به موضوع ارزشیابی

ارزشیابی به این منظور به کار می‌رود که تعیین شود آیا هدف‌های موردنظر تحقق‌یافته‌اند یا نه؛ بنابراین، یکی از راه‌های تقسیم‌بندی انواع ارزشیابی‌ها با توجه به موضوع ارزشیابی است. از این لحاظ ارزشیابی‌های مختلف آموزشی را می‌توان در گروه‌های مختلف زیر قرارداد (سیف،1389: 87).

1-3-13-2) ارزشیابی از دانش‌آموزان و دانشجویان

منظور از این ارزشیابی عمدتاً ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی[5] یا ارزشیابی از میزان یادگیری آنان است. ولی عوامل دیگری مانند هوش، شخصیت، نگرش، علاقه و… هم توسط ابزارهایی مانند آزمون‌های معلم ساخته و میزان شده، پروژه‌های کار عملی، گزارش‌های شفاهی و مشاهدات رسمی و غیررسمی سنجیده می‌شود. عمده‌ترین ملاک قضاوت در ارزشیابی آموزشی هدف‌های آموزشی از پیش تعیین‌شده هستند. استفاده از این نتایج هم برای قضاوت در مورد عملکرد یادگیرندگان و هم درباره اثربخشی کیفیت آموزش و روش‌ها و مواد آموزشی مفید هستند (فتوحی و همکاران،1389: 38).

2-3-13-2) ارزشیابی از برنامه‌های درسی و مواد آموزشی

ارزشیابی آموزشی، گاهی به‌منظور تعیین اثربخشی برنامه درسی[6] یا مواد آموزشی[7] انجام می‌شود و شامل ارزشیابی از عواملی چون روش‌های آموزشی، کتاب‌های درسی، مواد دیداری – شنیداری و تدارکات فیزیکی و سازمانی است. ارزشیابی از برنامه درسی ممکن است شامل ارزشیابی از یک برنامه کامل و یا ارزشیابی از جنبه‌ی کوچکی از یک برنامه کامل، مانند استفاده از فیلم‌های آموزشی، باشد. نمونه‌هایی از عناصر برنامه‌های درسی که می‌توان از آن‌ ها ارزشیابی به عمل آورد عبارت‌اند از آموزش برنامه‌ای، آموزش انفرادی، آموزش به کمک کامپیوتر و مانند این‌ها (سیف،1389: 88).

در ارزشیابی از برنامه‌های درسی و مواد آموزشی نیز عمده‌ترین ملاک پیشرفت تحصیلی یا میزان یادگیری دانش‌آموزان و دانشجویان است؛ اما علاوه بر این از ملاک‌های دیگری چون نگرش معلمان و یادگیرندگان نیز می‌توان سود جست. مثلاً می‌توان تعیین کرد که نظر معلمان نسبت به برنامه چگونه است، یا اینکه یادگیرندگان چگونه به آن واکنش می‌کنند. ملاک دیگر ارزشیابی از برنامه درسی و مواد آموزشی هزینه‌ی آن‌هاست. هر برنامه درسی که قرار است در یک مقیاس گسترده مورداستفاده قرار گیرد باید ازلحاظ کارآمدی با هزینه‌ای که صرف آن می‌شود تناسب داشته باشد. با یکسان بودن سایر شرایط، یک برنامه درسی جدید در صورتی ازلحاظ هزینه کارآمد به‌حساب می‌آید که دریکی از جهات زیر قابل دفاع باشد:

الف) ازلحاظ هزینه با سایر برنامه‌ها شبیه باشد، اما به پیشرفت بیشتری می‌ انجامد.

ب) ازلحاظ هزینه کمتر از سایر برنامه‌ها خرج بردارد، اما به پیشرفت بیشتر یا مشابهی بینجامد.

ج) اگر از برنامه‌های دیگر پرهزینه‌تر است، در عوض به پیشرفت بیشتری بینجامد (سیف،1389: 88).

54.criterion

55.criterion-referenced evaluation

56.norm-refrenced evaluation

57.norm

58.academic achievement

59.curriculum

60.instructional materials