فصل دوم – ادبیات و پیشینه تحقیق
2.1 مقدمه. 11
2.2 مبانی نظری پژوهش… 11
2.2.1 مفهوم دانش… 11
2.2.2 تجارت الکترونیکی.. 13
2.2.3 مالیات.. 13
2.2.4 مالیات الکترونیک… 15
2.2.5 مزیتهای مالیات ستانی الکترونیک… 16
2.2.6 مروری بر عوامل مؤثر بر پذیرش دولت الکترونیکی.. 16
2.2.6.2 عوامل مطرح شده در ارتباط با پذیرش فناوری جدید. 19
2.2.6.10 ویژگی‌های فردی.. 22
2.3. پیشینه پژوهش… 35
2.3.1 پیشینه پژوهش در خارج از کشور 35
2.3.2 پیشینه پژوهش در ایران. 36
فصل سوم – روش شناسی
3.1 مقدمه. 39
3.2 روش پژوهش… 39
3.3 جامعه و نمونه آماری.. 39
3.3.1 الف- جامعه آماری.. 39
3.3.2 ب- نمونه آماری و روش محاسبه حجم نمونه 40
3.4 متغیرهای تحقیق.. 41
3.5 روش نمونه‌گیری.. 41
3.6 روشهای جمعآوری اطلاعات.. 41
3.6.1 الف- مطالعات کتابخانه‌ای.. 41
ب- نامه همراه 42
ج- سوال‌های (گویه‌ها) پرسشنامه. 42
د- سوالات عمومی.. 42
ه- سوالات تخصصی.. 42
3.7 روایی و پایایی پرسشنامه. 43
3.8 تعیین اعتبار (روایی) پرسشنامه. 44
3.9 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 44
3.9.1 آزمون تک‌نمونه‌ای.. 45
3.9.2 آزمون فریدمن.. 46
فصل چهارم – تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش
4.1 مقدمه. 49
4.2 آمار توصیفی.. 49
الف- وضعیت سنی پاسخگویان. 49
4.4 %. 50
ب- جنسیت پاسخگویان. 50
4.5 %. 50
4.6 میزان پایایی ابزار اندازه‌گیری تحقیق.. 52
4.7 آزمون فرضیات تحقیق.. 52
الف- آزمون تک‌نمونه‌ای برای آرمون فرضیات.. 52
4.8 آزمون رتبه‌بندی عوامل.. 61
4.9 نتیجه‌گیری.. 62
فصل پنجم – نتایج و ارائه پیشنهادات
5.1 مقدمه. 65
5.2 فرضیات تحقیق.. 65
5.3 نتایج آزمون تک‌نمونه‌ای.. 66
5.4 نتایج آزمون فریدمن.. 67
5.5 ارائه پیشنهادات مبتنی بر نتایج تحقیق.. 67
الف- نگرش نسبت به استفاده از فناوری.. 67
ب- نیات رفتاری برای استفاده 68
ج- انتظار عملکرد. 68
د- انتظار تلاش… 68
5.6 پیشنهادات برای تحقیقات آینده 69
5.7 محدودیت‌های تحقیق.. 69
- ضمایم. 70
- خروجی‌های نرم افزار. 70
پرسشنامه 75
منابع 78
چکیده
یکی از اقدامات مهم سازمان امور مالیاتی کشور جهت طراحی و اجرای صحیح وصول مالیات به عنوان یک منبع درآمدی گسترده، روی آوردن به سمت فناوریهای جدید الکترونیکی میباشد. هدف آرمانی تحقیق شناسایی تمامی زوایای چالش‌ها در تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی و شناسایی تمامی راهکارهای ممکن برای اجرای سیستم الکترونیکی مالیات‌ستانی در ایران است.
این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر استراتژی پیمایشی است هم‌چنین تحقیق حاضر از نظر روش جمعآوری داده‌ها توصیفی است. داده‌های تحقیق در پیمایش از طریق پرسشنامه جمعآوری شده است. در مجموع 278 پرسشنامه تکمیل و در اختیار محقق قرار گرفته است. جامعه آماری در این تحقیق کلیه مؤدیان مالیاتی مراجعه کننده به اداره امورمالیاتی بندر امام خمینی (ره) میباشد.
برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیه های پژوهش با استفاده از نرم‌افزار اس پی اس اس و با بهره‌گیری از آزمون تی انجام شد. نتیجه آزمون فرضیه‌ها بدین صورت بود که فرضیه‌های مربوط به انتظار عملکرد، انتظار تلاش، نگرش نسبت به استفاده از فناوری و نیات رفتاری برای استفاده تایید و فرضیه‌های مربوط به اثر اجتماعی، تسهیلات، خودکارامدی و اضطراب رد شدند. هم‌چنین نتیجه آزمون تحلیل واریانس بدین صورت بود که نگرش نسبت به استفاده از فناوری، نیات رفتاری برای استفاده، انتظار عملکرد و انتظار تلاش بالاترین اولویت را در اثرگذاری بر پذیرش مالیات‌ستانی الکترونیکی داشتند. در انتها پیشنهادات کاربردی برای اداره امور مالیاتی و هم‌چنین پیشنهاداتی برای پزوهش‌های آتی ارائه شد.
واژگان کلیدی: مالیات، مالیات‌ستانی سنتی، مالیات‌ستانی الکترونیکی.
1.1 مقدمه
پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات در دو دهه اخیر، و گسترش کاربردهای آن در عرصه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی، موجب شکل‌گیری فصل نوینی از روابط متقابل بین افراد، نهادها، شرکتها و دولتها شده است. مفاهیم جدیدی در ادبیات اقتصادی و تجارت، در حال ظهور هستند. روشهای سنتی تجارت و کسب و کار، در حال بازنگری بوده و در پرتو این تحول، مشاغل و فعالیتهای جدید اقتصادی در حال شکل‌گیری هستند. عده‌ای تحول مذکور در فناوری اطلاعات و ارتباطات را بزرگترین انقلاب تکنولوژیک بعد از انقلاب صنعتی ارزیابی کرده (مخیر ، 1996) و عده‌ای دیگر از آن تحت عنوان اقتصاد نوین و یا اقتصاد دیجیتال یاد می‌کنند.
نظر به تأثیراتی که مالیاتها بر متغیرهای اقتصادی به جای میگذارند، اتخاذ سیاستهای مالیاتی مناسب در راستای اصلاح و بهبود سیستم از اهمیت فوقالعادهای برخوردار است. استفاده از فنآوری اطلاعات در اجرای مالیات ستانی الکترونیکی و مکانیزه نمودن نظام مالیاتی کشور میتواند بر رضایت مؤدیان و سهل الوصول بودن اخذ مالیات بیفزاید. شناسایی ظرفیتهای مالیاتی، ایجاد شبکههای اطلاعاتی درون سازمانی و برون سازمانی (مؤدیان مالیاتی) و نیز ارتقای کارایی جمعآوری مالیات کشور مستلزم بکارگیری فنآوریهای نوین در زمینه پیادهسازی سیستمهای الکترونیکی اخذ مالیات و مکانیزاسیون اداری میباشد (ملکی نجفدر و همکاران، 1391).
2.1 بیان مسأله اساسی تحقیق
نظام مالیاتی در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه هزینه بالایی را بر جامعه تحمیل میکند، مانند میزان وصولی کم، هزینه وصولی بالا، اتلاف وقت مودیان مالیاتی و انحراف تخصیص بهینه منابع و… از این روی، یکی از سیستمهای فرعی دولت الکترونیک برای اصلاح نظام مالیاتی، نظام مالیات الکترونیک است کهعلاوه برآنکه گامی بزرگ بسوی دولت الکترونیک است، سبب صرفه‌جویی‌های زیادی در وقت و هزینه مودیان مالیاتی و نظام بخشیدن به اظهارنامههای مالیاتی، افزایش اعتماد مردم به منظور خود اظهاری، کاهشاختلاف میان مودیان و مأموران مالیاتی برای شناسایی میزان واقعی مالیاتها، ایجاد ثبات و ساماندهیاقتصادی شده و سبب آن میشود که سلیقههای انسانی بطور کامل از بین رفته و عدالت مالیاتی گسترش یابد با این حال شواهد نشان میدهد که با وجود سرمایه گذاریهای عظیم در زمینه سیستمهای فناوری اطلاعات ناکامی در این سرمایه گذاریها بیشتر از توفیق در آن بوده است و سازمانها نتوانستهاند به اهداف خود دراین امر دست یابند.
مکانیزاسیون و مدرن سازی و در مفهوم عام آن، فناوری اطلاعات (IT) و سیستمهای اطلاعاتی(IS) به عنوان یک عامل شناخته شده و توانمند، مورد قبول است و افزایش سرمایه گذاری دراین زمینه، سبب افزایش بهرهوری و صرفه جویی در هزینهها را امکان پذیر میکند. گزارش‌ها نشان میدهد که ایران از نظر ارائه‌ی خدمات الکترونیک و از جمله سیستم مالیات‌ستانی، رتبه‌ی 37 را در جهان دارد که موقعیت مناسبی برای ایران به شمار نمی‌رود (ملکی نجفدر، 1391). بنابراین برای بهبود رتبه‌ی کشور در این خدمات لازم است تا چالش‌ها و موانع موجود شناسایی و راهکارهای بهبود این خدمات معرفی شوند. بنابراین تحقیق حاضر به بررسی چالش‌ها و راهکارهای تغییر رویکرد از سیستم مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیک پرداخته است.
3.1 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار درتغییر نظام مالیاتی سنتی به نظام مالیاتی الکترونیکی، توجه به خواسته‌های مالیات دهندگان و همراهی و همکاری آنان است. بررسی مطالعات محققان و تجارب مدیران در کشورهای پیشرفته بیانگر آن است که اصلاح و تجدید نظر مستمر در سیستمها و روشهای انجام کار و بهبود آن با توجه به پیشرفت علوم و فناوریهای روز دنیا امری اجتناب ناپذیر است، چرا که در غیر این صورت سیستم پاسخگوی نیازهای رو به رشد جامعه نبوده و محکوم به زوال است.رشد سریع فناوری اطلاعات خصوصاً در دو دهه گذشته، به عنوان مهمترین عامل تغییر در سطح جامعه و سازمانها تلقی میشود. یکی از مهمترین انواع کاربرد دولت الکترونیک، ارائه خدمات مالیاتی الکترونیکی دولت به مؤدیان مالیاتی است که در آن، مؤدیان با پر نمودن اظهارنامههای الکترونیکی به صورت آنلاین (اینترنتی) ضمن صرفهجویی قابل توجه در وقت و زمان و کاهش هزینهها به بهترین صورت ممکن مالیاتهای خود را پرداخت مینمایند. لذا افزایش تمایل به دولت الکترونیک این سوال را در ذهن ایجاد مینماید که آیا مودیان مالیاتی تمایل به پرداخت مالیات به صورت الکترونیکی را دارند؟ (ملکی نجفدر و همکاران، 1391).
استقرار یک نظام مالیاتی مدرن یکی از اهداف برنامه ریزی شده در چارچوب اصلاح نظام مالیاتی کشور جمهوری اسلامی ایران است بنابراین مالیات الکترونیک از نتایج اجرای طرح کلان دولت الکترونیک می باشد . رشد این طرح نوپا در کشور نیازمند توجه بیشتر به شهروند الکترونیک می باشد. این طرح در جهت جمع آوری مالیات با کیفیت بیشتر نسبت به حالت کاغذی آن گام مهمی از گام هایدولت الکترونیک می باشد. طرح مذکور نیز همانند طرح کلانتر خود یعنی دولت الکترونیک در سایه همت تمامی ارکان جامعه مفید واقع خواهد شد.با هدف گیری مزایای طرح مالیات الکترونیک در جهت افزایش کمیت و کیفیت آن در سطوح مورد نیاز و تلاش در حل مشکلاتاین طرح امیدواری بسیاری در افزایش سطح درامدهای مالیاتی دولت به وجود خواهد آمد. بنابراین انتظار بر این است ، در بستر فناوریاطلاعات و بکارگیری علوم انسانی مشکلات جمع آوری مالیات ، این شریان حیاتی اداره کشور حل گردد . استفاده از تجربیات پیاده سازی این طرح کارامد در سایر کشور های توسعه یافته و در حال توسعه هم می تواند در صرفه جوئی هزینه های دوباره کاری این طرح کلان بسیار مفید واقع گردد ، که خود این صرفه جوئی باعث افزایش سطح درامد دولت به نوبه دیگر خواهد گردید (علیانی نژاد و همکاران، 1391).
جنبه نوآوری این تحقیق نگاه جامع به کلیه‌ی موارد اثرگذار بر تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی و چالش‌های پیش‌رو و هم‌چنین ارائه پیشنهاداتی برای رفع چالش‌های شناسایی شده است. لازم به ذکر است که تحقیقات پیشین معمولاً نگاه جامع را به مساله نداشته و موضوع را از یک جنبه خاص مانند فناوری یا تمایل مشتریان و … بررسی کرده‌اند.
بنابراین برای تغییر رویکرد از سیستم مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیک لازم است که چالش‌ها شناسایی شده و راهکارهایی برای رفع آن ارائه شود. در این راستا لازم است تا سهم مواردی مانند موارد قانونی، تکنولوژیکی و تمایل و پذیرش شهروندان و … به خوبی تبیین شود که در این تحقیق به این موارد پرداخته شده است و راهکارهای مناسب برای جاری سازی مناسب سیستم مالیات‌ستانی الکترونیکی معرفی میشود.
4.1 اهداف مشخص تحقیق
هدف آرمانی تحقیق شناسایی تمامی زوایای چالش‌ها در تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی و شناسایی تمامی راهکارهای ممکن برای اجرای سیستم الکترونیکی مالیات‌ستانی در ایران است.
هدف کلی تحقیق بررسی راهکارها و چالش‌های تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی است.
اهداف ویژه تحقیق حاضر به این صورت است:
- شناسایی راهکارها و چالش‌های مرتبط با «انتظارعملکرد» در تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی
- شناسایی راهکارها و چالش‌های مرتبط با «انتظار تلاش» در تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی
- شناسایی راهکارها و چالش‌های مرتبط با «نگرش نسبت به استفاده از فناوری» در تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی
- شناسایی راهکارها و چالش‌های مرتبط با «اثر اجتماعی» در تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی
- شناسایی راهکارها و چالش‌های مرتبط با «شرایط تسهیل‌کننده» در تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی
- شناسایی راهکارها و چالش‌های مرتبط با «خودکارآمدی» در تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی
- شناسایی راهکارها و چالش‌های مرتبط با «اضطراب» در تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی
- شناسایی راهکارها و چالش‌های مرتبط با «نیات رفتاری برای استفاده» در تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی
پس از شناسایی چالش‌های مرتبط با هر یک از مؤلفه‌های هشت‌گانه در تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی، هدف کاربردی تحقیق شامل ارائه راهکارهایی عملی برای این تغییر رویکرد است. بدین ترتیب در صورتی که هر یک از مؤلفه‌های هشت‌گانه بر پذیرش تغییر رویکرد به مالیات‌ستانی الکترونیکی مؤثر باشند، اهداف کاربردی شامل زیر در این تحقیق دنبال شده است:
