در زندگی روزمره در بسیاری از اوقات، انسان ممکن است دستخوش احساسات ناخوشایند شود و برای بیشتر مردم روبرو شدن با این حالت‌ها کار ساده‌ای نیست. بعضی از مردم برای رهایی از این احساسات ناخوشایند به مصرف الکل و مواد مخدر مبادرت می‌ورزند، از رویارویی با مشکلات پرهیز می‌کنند و حل نهایی مسائل و مشکلات خود را به تأخیر می‌اندازند که این خود موجب وخامت بیشتر اوضاع می‌شود (فرخاک، 1381) می‌توان گفت کسانی که احساس مذهبی در آن ها ضعیف است، برای فرار از اضطراب اجتماعی به اعتیاد روی می‌آورند و هدف خاصی در زندگی ندارند. در حالیکه صاحبنظران یکی از دلایل عمده اعتیاد را بی‌هدفی انسان می‌دانند، مذهب نقش مهمی در هدفمند نمودن زندگی انسان دارد. (محمدی و دادخواه، 1380)
از علل شیفتگی به مصرف مواد مخدر و الکل در برخی جوانان، ریسک کردن و هیجان ناشی از آنست. در غیبت مهارت‌های لازم برای روبرو شدن با موقعیت‌های اجتماعی گوناگون، احتمال اینکه نوجوانان تحت تأثیر تبلیغات دوستانش مواد مصرف کند تا توانایی خود را افزایش دهد، بیشتر می‌شود. (فرخاک، 1381) مذهب به وسیله دور کردن فرد از گروه‌های منحرف، سبک ارزش‌های سازنده و مشارکت آنان در جامعه نقش خود را انجام می‌دهد. مضافا به اینکه اعتماد به نفس و نقش تبلیغات در رسانه‌های جمعی و تصویری که از یک فرد بالغ نشان می‌دهند، در تمایل نوجوانان به مصرف الکل و مواد مخدر نقش تعیین کننده‌ای دارد. جای تعجب نیست اگر برخی جوانان پذیرای خطر مصرف مواد مخدر شوند. در حقیقت می‌توان گفت گرایش به مصرف مواد مخدر حاکی از نوعی پریشان حالی است و یکی از ریشه‌های پریشان حالی غفلت از خداوند است. بر اساس آیات قرآن کریم تنها یاد و نام خداوند است که دل‌ها را آرامش می‌دهد و انسان را از پریشان حالی نجات می‌دهد. بنابراین کسانی که تقید مذهبی بیشتری دارند، در برابر ابتلای به مواد مخدر مقاوم تر هستند و به عبارت دیگر ضعف ارزش‌های مذهبی، افراد را برای ابتلای به مواد مخدر آسیب پذیرتر می‌کند (محمدی و دادخواه،1380).
از طرفی دیگر سوء مصرف مواد با کاهش کنترل یا از دست دادن کنترل ارتباط دارد، یعنی فرد احساس می‌کند بر موقعیت کنترل ندارد و برای به دست آوردن کنترل بر موقعیت به مواد مخدر پناه. به علاوه این افراد مهارت‌های سازگاری را از دست می‌دهند و نومیدی و خشم زیادی را تجربه می‌کنند و آمادگی بیشتری برای استفاده از دارو جهت رفع مشکل خود دارند و یاد می‌گیرند که در موقعیت‌های مشابه از مواد مخدر استف اده کنند یا به عبارت دیگر نسبت به این موقعیت شرطی شده‌اند. در این راستا یکی از شیوه‌هایی که مذهب بوسیله آن مصرف مواد را کاهش می‌دهد، پرورش جنبه‌های بهداشت روانی است. مذهب به زندگی فرد جهت می‌دهد و از او به هنگام فشارهای روانی روزمره حمایت می‌کند. افرادی که به مذهب وابستگی پیدا می‌کنند، با افراد مذهبی به ارتباط متقابل می‌پردازند و در صورت مصرف مواد مخدر مورد سرزنش و طرد آنان قرار می‌گیرند. مذهب مردم را در فعالیت‌های متداول درگیر می‌سازد و شبکه اجتماعی را پدید می‌آورد که مصرف مواد در آن غیر قابل پذیرش است. (همان،32-31).
2-5-7-1- راهکارهای کاربردی
تحکیم باورهای مذهبی در جوانان مانع از شکل گیری اختلال‌هایی چون سوء مصرف مواد، اختلالات سلوک و … خواهد گردید. اما شرط کار، هدایت به وسیله پدر و مادری است که نه تنها خود معتقد باشند، بلکه از پشتوانه علمی و مذهبی کاملی نیز برخوردار باشند. تقویت نگرش‌های منفی یا تغییر نگرش‌ها از منفی به مثبت آسان‌تر از تغییر نگرش‌های مثبت به منفی است. به عنوان مثال طبق مطالعات انجام شده افرادی که سیگار نمی‌کشند بیش ازکسانی که سیگار می‌کشند به اطلاعاتی که در مورد مضرات سیگار داده می‌شود، توجه می‌کنند و پژهشهای مختلف در جهان نشان داده است که یکی از عوامل محافظت کننده در مقابل سوء مصرف مواد، داشتن اعتقاد و باور راسخ دینی و مذهبی است که نقش مهمی در ایجاد نگرش منفی نسبت به سوء مصرف الکل و سیگار و مواد مخدر دارد. بنابراین رواج و پرورش ارزش‌های دینی نزد کودکان و نوجوانان، در پیشگیری از اعتیاد اهمیت بسزایی دارد. (محمدی و دادخواه،1380).
فقر ارتباطات ممکن است منجر به سوء مصرف مواد مخدر شود، بنابراین برای بازسازی، مهارت‌های ارتباطی یک راهبرد مؤثر در پیشگیری از این پدیده هست. مشارکت در فعالیت‌های مذهبی زمان کمی را برای تجربه مواد در فرد باقی می‌گذارد. همچنین یک شبکه حمایتی فراهم می‌سازد که فرد را از موقعیت‌هایی که فرصت استفاده از مواد را پیش می‌آورد، جدا می سازد. اسلام همیشه انسان‌ها را به سعی و کوشش و تلاش و سازندگی دعوت می‌کند چون سعی و کوشش امری طبیعی است که از خود طبیعت سرچشمه و الهام می‌گیرد، طبیعتی است که اساس آن بر تحرک و فعالیت پایه گذاری شده است ولی لهو و لعب و اعتیاد، نیروهای فعال اجتماع را عاطل و باطل و فلج می‌سازد و از کار و فعالیت و سازندگی باز می‌دارد (عقیقی بخشایشی، 1357).
در این راستا تعهد نسبت به مذهب و اهداف آن، به زندگی فرد معنی می‌دهد که در این صورت مصرف مواد دیگر جذابیتی ندارد و از آنجایی که سیستم اعتقادی اکثر مذاهب مخالف با مصرف مواد است، آموزش‌های آنان تقویت کننده عقاید منفی در برابر مصرف مواد است. (محمدی و دادخواه، 1380).
از آنجا که مذهب و سلامت معنوی، حافظ شخصیت و کرامت انسانی است و مواد مخدر شخصیت انسانی و فضائل اخلاقی و عزت نفس را از فرد سلب می‌کند و به جای آن زبونی و ذلت را به فرد می‌دهد، لذا مردم باید در بالا بردن و ارتقای سطح سلامت معنوی خود بکوشند تا از این طریق از گرفتار آمدن در دام معضلات اجتماعی مخصوصا اعتیاد رهایی یابند. امروزه یکی از مشکلات جوامع بشری مشکل اعتیاد و مواد مخدر هست که در کمین افراد جامعه خصوصا جوانان و نوجوانان است. همانطور که می‌دانیم پیشگیری بهتر از درمان است چراکه اگر پیشگیری به موقع و مناسب انجام گیرد، دیگر نیازی به درمان نیست لذا رویکردهای پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر در میان جوانان بایستی در سنین نوجوانی و جوانی به عنوان آسیب پذیرترین گروه خطر متمرکز گردد. اختصاص مبحثی تحت عنوان دیدگاه اسلام در مورد ضررهای مصرف الکل و مواد مخدر با بهره گرفتن از آیات و روایات و احادیث ائمه در کتاب‌های دینی و معارف تمام مقاطع تحصیلی برای نهادینه شدن نگرش‌های ضد مصرف مواد ضروری است. پیشگیری از اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر نه تنها بسیاری از هزینه‌های مادی و معنوی مبارزه با قاچاق و مصرف مواد مخدر را کاهش می‌دهد، بلکه به صورت مستقیم و غیر مستقیم از آسیب‌ها و معضلات فردی و اجتماعی که زاییده اعتیاد هستند، جلوگیری می‌کند.
