چگونه مي توان كساني را كه همواره نسبت به ديگران به ديده سوءظن مي نگرند و يا به تمام محرك هاي محيطي بي اراده و بدون مقاومت پاسخ مي‌دهند، يا بي دليل  به همه كس حتي به افراد نزديك و صميمي خوددروغ مي‌‌گويند و يا در كمال بي نيازي حقه بازي و كلاهبرداري مي كنند، را توصيف كرد. اين افراد درك صحيحي از واقعيت داشته، دچار ترسهاي بي دليل و اضطراب دائمي نيستند و از دردهاي خيالي و يا حتي واقعي كه علت آنها رواني- فيزيولوژيايي است رنج مي نمي برند. با اين وجود آنها از نظر ديگران ممكن است عجيب، غير معمول و مغاير با اصول اخلاقي باشند.  (آزاد. 1378. ص 277).

افرادي كه بيهوده تقلب مي كنند و بي دليل دروغ مي گويند براي تشخيص وضعيت دشواري فراهم مي آورند. افرادي كه هميشه نسبت به مقاصد ديگران شك دارند، همين طور هستند و كسانيكه همواره به هرگونه عمل تحريك آميز، صرف نظر از منبع يا شدت آن به صورت انفعالي پاسخ مي دهند همين گونه هستند. اين گونه افراد را به سختي مي توان روان پريش دانست زيرا آنها تسلط خوبي بر واقعيت دارند. اين افراد لزوماً تحت سلطه ترس هاي ناموجه، مشكلات جنسي، اعتيادها و موارد مشابه نيز قرار ندارند. با اين حال رفتارهاي آنها براي مشاهده گران غير عادي، منحرف و يا نابهنجار به نظر مي رسد. به نظر مي رسد كه رفتارهاي آنها ناشي از اختلالات شخصيت است به طوري كه توانايي عملكرد آنها را در بسياري از زمينه ها مختلف مي كند (ديويد آل و همكاران، 1909، ص 328).

افرادي كه براي مقابله با فشارهاي رواني زندگي و روزمره، از انواع معين رفتارها و افكار ناسازگارانه ويا نامناسب استفاده مي كنند، از اختلالات شخصيتي رنج مي برند. هرچند كه چنين افكار و رفتارهايي گاهي براي هر كس اتفاق مي افتد، آنها در افراد مبتلا به اختلالات شخصيت به الگوهاي منظم و دائمي تبديل مي شوند. اين افكار آنقدر شديد هستند كه مانع عملكرد موثر شخص مي شوند. با اين همه افراد مبتلا به اختلالات شخصيت تصور مي كنند كه مشكلي ندارند. اختلال ممكن است موجب عدم رضايت يا غمگيني نشود اما براي افرادي كه با آنها زندگي يا كار مي كنند مشكلاتي به همراه مي آورد. اين افراد در خطر ابتلا به ساير اختلالات روانپزشكي هستند. (كارن جي و همكاران. 1997. ص 78).

با توجه به مقدمه بالا، براي شروع بحث بعدي، ابتدا شخصيت را تعريف كرده و مفهوم اختلال شخصيت را بررسي مي كنيم و به دنبال آن طبقات و انواع اختلالات شخصيت را تك تك مورد بررسي قرار دهيم. شخصيت[2] عبارت است از سبكهاي ويژه اي كه هر فرد در فكر كردن و رفتار كردن دارد. به عبارت ديگر نحوه خاص فكر كردن و رفتار كردن هر فرد منعكس كننده شخصيت وي است. (آزاد. 1378. ص 278).

مقصود از اختلالات شخصيت، الگوهايي از رفتار غير انطباقي است. هنگامي كه ويژگي هاي شخصيت چنان انعطاف ناپذير و غير انطباقي شوند كه كاركرد خود را به ميزان چشمگيري مختل كنند، در اين صورت به اختلالهاي شخصيت تبديل مي شوند. اختلالات شخصيت در واقع شيوه هاي نارسا و نامناسبي براي حل مسأله و كنار آمدن با فشار رواني هستند. كه اغلب در اوايل نوجواني بروز مي كنند و در سراسر بزرگسالي ادامه مي يابند. (اتكينسون و همكاران. 1904. ص 234).

اختلالات شخصيت در صورتي پيش مي آيند كه ادراكات، افكار و نحوه ارتباط فرد ناسازگارانه و انعطاف ناپذير باشد و باعث اشكال عمد اي در روابط اجتماعي و عملكرد حرفه اي و يا باعث تنش ذهني و دروني گردد. اختلالات شخصيت در دوران بلوغ كاملا مشهود است. اين اختلالات ميان نوروزها و سايكوزها قرار دارند. (احمدي، 1374، ص 223).

اختلالات شخصيت همراه اينك عملكردهاي شخصي و اجتماعي فرد را مختل مي سازد، براي اطرافيان وي نيز منبع استرس منفي است. (ستوده، 1319، ص 118).

برخلاف مبتلايان به اختلالات عاطفي يا اضطرابي افراد مبتلا به اختلالات شخصيت معمولا ناراحتي يا اضطرابي احساس نمي كنند. انگيزشي براي تغيير رفتار خود نشان نمي دهند و برخلاف افراد اسكينزوفرنيايي تماس خود را با واقعيت از دست نمي دهند و نابساماني چشمگيري در رفتارشان مشاهده نمي شود. (اتكينسون و همكاران، 1904، ص 234).

عوامل سرشتي، خانوادگي و محيطي: عوامل سرشتي[3] كه در دوران كودكي شناخته شده اند ممكن است با بروز اختلال شخصيت در بزرگسالي رابطه داشته باشد. مثلا كودكاني كه از نظر سرشتي ترسو هستند ممكن است مبتلا به اختلال شخصيت دوري گزين گردند. سابقه اختلال سلسله اعصاب مركزي در دوران كودكي و نشانه هاي خفيف عصبي در شخصيت هاي ضد اجتماعي و مرزي بيشتر است. كودكان مبتلا به اختلال عملي جزئي مغز (MBD) ممكن است بعدها آسيب پذيري بيشتري در مقابل اختلالت شخصيت بخصوص نوع ضد اجتماعي داشته باشند. برخي از اختلالات شخصيتي ممكن است از ضعف انطباق والدين ناشي شود. يعني ضعف هماهنگي ميان مزاج و روش هاي تربيت كودك. مثلا كودكي مضطرب كه به وسيله مادري همان اندازه مضطرب بزرگ مي شود. بيشتر نسبت به احتمال شخصيتي آسيب پذير تر است تا زماني كه چنين كودكي توسط مادري آرام تربيت شود.

عوامل فرهنگي نيز ممكن است نقشي در اختلالات شخصيتي داشته باشند، همانطور كه عوامل محيطي در آن نقش دارند. مثلا فرهنگهايي كه پرخاشگري را تشويق مي كنند ممكن است ناخواسته اختلالات شخصيت پارانوئيد و ضد اجتماعي را تقويت كرده و در آن سهيم باشند. يك بچه كوچك فعال اگر در آپارتمان كوچكي نگاه داشته شود ممكن است بيش فعال به نظر برسد اما در يك خانه بزرگ كه با باغچه‌اي بزرگ هم دارد ممكن است طبيعي به نظر برسد. (همان منبع، ص 485).

[1] - Personality Disorder

[2] - Personal

[3] - Temperamental

• افراد مبتلا به اختلال شخصيت وابسته به طور مشخص براي احتياجات خود بر ديگران متكي هستند. از ديگران توقع دارند كه مسئوليت مسائل مهم زندگي آنها را بر عهده بگيرند، فاقد اعتماد به نفس اند ودر تنهايي احساس ناراحتي شديدي مي كنند. (كاپلان، 1927،ص 500).

ويژگي اصلي اين شخصيت وابسته، درگيري با مسئله پذيرفته شدن از سوي ديگران است. براي رسيدن به اين مقصود به ديگران اجازه مي دهند تا تصميمات عمده را برايشان اتخاذ كنند. افراد مبتلا به اين اختلال غالباً تسليم خواسته ها، باورها و تصميم گيري هاي همسر، والدين و يا دوستان مي شوند. آنها تمايلات و خواسته هاي ديگران را بر خواستها و تمايلات خود ترجيح مي دهند و به دليل وابستگي شديد به ديگران مي ترسند كه اگر خواستهاي خود را بازگو كنند روابطشان را به مخاطره بيافتد. (آزاد، 1378، ص 309).

اين افراد معمولا به خاطر ترس از رها شدن بهره كشي جسمي و يا رواني زيادي را تحمل مي كنند و به همين خاطر زماني كه براي مدت كوتاهي تنها مي شوند احساس درماندگي شديدي مي كنند. آنها به قيمت گزافي جوياي مصاحبت هستند و اغلب خود را احمق و درمانده مي دانند. اين اختلال مي‌تواند ناشي از رفتار والدين باشد كه بيش از اندازه حمايتي و خودكامه است. زنان بارداري كه از اين اختلال رنج مي برند چنانچه در لحظه زايمان همسر آنها حضور نداشته باشد، بسيار مضطرب مي شوند. در حالي كه زنان باردار سالم از عدم حضور همسرشان در هنگام زايمان متاثر نمي شوند. اين اختلال به عملكرد شغلي فرد نيز آسيب مي رساند و روابط اجتماعي آنها مي تواند به افراد محدودي كه به آنها وابسته است، محدود شود. (ديويد آل و همكاران، 1909، ص 357).

شيوع اختلال شخصيت وابسته در زنان بيشتر از مردان رواج دارد. و از آنجا كه اين اختلال تصوير بسيار قالبي زنان است، در محافل فمينيستي بحث هاي زيادي را ايجاد مي كند. از ديدگاه فمينيستي، هنجار فرهنگي براي زنان، به صورت مرضي عنوان شده است. (كارن جي و همكاران. 1997. ص 81).

ملاك هاي تشخيصي براي اين اختلال موارد زير هستند:

• تشويق ديگران به تصميم گيري در امورات زندگي شخص.
• همكاري مفرط با خواست ديگران.
• عدم توقع از ديگران.
• ترس از ناتواني براي مقابله با تنهايي.
• ترس از ترك شدن.
• نياز به اطمينان بخشي.
• احساس بي كفايتي و درماندگي. (رايت و همكاران. 1981. ص 172).

همه‌گير شناسي: اين اختلال در زنها شايعتر است. در يك مطالعه 5/2 درصد كل از اختلالات شخصيت مربوط به اين اختلالند. شيوع آن در بچه هاي كوچكتر خانواده بالاتر است. افرادي كه در كودكي دچار بيماري جسمي مزمن بوده اند، احتمالاً آسيب پذيري بيشتري براي اين اختلال دارند. (كاپلان، 1927، ص 500).

درمان: درمان اختلال شخصيت وابسته ممكن است موفقيت زيادي به بار آورد. درمانهاي بينش گرا بيمار را قادر مي سازد كه ريشه هاي رفتار خود را بهتر درك كند. با حمايت درمانگر چنين بيماراني مي توانند استقلال قاطعيت و اعتماد به نفس بيشتري پيدا كنند. رفتار درماني، آموزش قاطعيت و اظهار وجود خانواده درماني، و گروه درماني در بسياري از موارد با موفقيت همراه بوده است. (كاپلان، 1927،ص 502).

• اين اختلال كمتر از اختلال هاي ديگري كه قبلا شرح داديم مسئله ساز است. ممكن است براي دانش آموزان، نظافتچيان، معماران و افرادي كه حرفه هاي مشابه دارند سودمند باشد. احتمال دارد افراد واجد اين شرايط مشاغلي را انتخاب كنند كه وسواس قابل ملاحظه اي را ايجاب مي كند (رايت و همكاران، 1981،ص 174).

اين اختلال با خصوصيات محدود هيجاني، نظم و ترتيب، پشتكار، سرسختي و ترديد مشخص است. خصوصيات اصلي اين اختلال الگوي نافذ كمال طبعي و انعطاف ناپذيري است.‌‌ (كاپلان. 1927. ص 502).

اختلال شخصيت وسواسي- جبري از طريق يك كوشش فراگير و گسترده براي كمال طلبي در مقايسه با ديگران مشخص مي شود. آنها در انجام دادن كاري هر قدر هم كه نتيجه آن عالي باشد راضي نيستند، اغلب كارهاي مهم را ناتمام رها كرده و زمان كوتاهي براي كارهايي كه مستلزم زمان زياد است، صرف مي كنند، در كارها و برنامه ها درگير جزئيات مي شوند. از نظر ديگران افرادي رسمي، سخت گير، جدي، وظيفه شناس و مبادي آداب هستند. (آزاد، 1378، ص 310).

در مجموع افراد مبتلا به اين اختلال، نسبت به زمان و پول خساست نشان مي دهند، به اين كار معتادند و بيشتر از ديگران به توليد و ثروت اهميت مي دهند. سرد و بي تفاوت به نظر مي رسند. به شدت اخلاقي هستند، و بدون دلايل اخلاقي يا مذهبي آشكارا درباره ديگران داوري مي كنند. (كارن جي، همكاران، 1997، ص 82).

ملاك هاي تشخيصي اين اختلال مشتملند بر:

• اشتغال ذهني با نظم، برنامه، فهرستها و جزئيات و اصول.
• كمال طلبي و درستكاري
• انعطاف ناپذيري و سرسختي.
• افكار مزاحم يا تكانه ها، به گونه اي كه در اختلال شخصيت وسواسي، جبري توصيف شده است. (رايت و همكاران، 1981، ص 174).

همه‌گير شناسي: شيوع اختلال شخصيت وسواسي- جبري مشخص نيست و در مردها شايعتر از زنها است و اكثراً در بزرگترين فرزند خانواده مشاهده مي گردد. شيوع آن در بستگان درجه يك بيمار مبتلا بيشتر از جمعيت كلي است. (كاپلان. 1927. ص 502).

درمان: برخلاف ساير اختلالات شخيت در اختلال شخصيت وسواسي- جبري شخص مي داند كه بيمار است و دنبال چاره بر مي آيد. شخصيت وسواسي- جبري تحصيل كرده و اجتماعي ارزش زيادي براي تداعي آزاد و درمان بدون هدايت قائل است معهذا درمان اين بيماران طولاني بوده و احتمال انتقال متقابل زياد است. گروه درماني و رفتاردرماني به ندرت فوائد خاصي دارند. (همان منبع. ص 502).

-اختلال شخصيت انفعالي- پرخاشگر:[1]

اختلال شخصيت انفعالي- پرخاشگر با مشخصه اصلي، مقاومت خاص در برابر اجراي الزامات شغلي و اجتماعي مشخص مي شود. اين مقاومت مستقيماً ابراز نمي گردد، بلكه فرد مبتلا ترجيح مي دهد كه آن را به صورت انفعالي مانند به تعويق انداختن، وقت تلف كردن، سرسختي و لجاجت به خرج دادن و … به كار بندد. (ازاد. 1378. ص 310).

اين افراد، با ايراد گرفتن به تدريج، تكاليف خود را بي اهميت مي كنند. سرانجام ديگران از عدم كارايي آنها عصباني و ناراحت مي شوند. اين عدم كارايي ناشي از اختلال شخصيت وسواس فكري- عملي از اين جهت تفاوت دارد كه ناشي از تمايل دروني پرخاشگرانه براي كنترل يا تنبيه ديگران است. افراد مبتلا به اختلال شخصيت انفعالي- پرخاشگر با افراد مقتدر مشكل دارند و آنها را مسئول شكست هاي خود مي دانند. (كارن جي و همكاران، 1997، ص 83).

[1] - Passive- aggressive personality disorder.

 حالت عاطفی ناخوشایند و مبهمی است که ویژگی آن درجات مختلف ترس و نگرانی است، به عبارت دیگر اضطراب عبارت است از یک ناراحتی دردناک ذهنی دربارۀ پیش بینی یک تهدید و یا ناخوشی در آینده است[1]. به طور کلی، منظور از اضطراب، هیجان ناخوشایندی است که با اصلاحاتی مانند نگرانی، دلشوره، وحشت، و ترس بیان می شود و همه ما آدمیان درجاتی از آن را گاه گاه تجربه می کنیم. کارل هورتای روانکاو مشهور آمریکایی به تعبیری بنیانگذار تئوری اضطراب در تفسیر رشد شخصیت انسان شناخته می شود، می نویسد که : عالم اضطراب اساتی یا Basic Anxiety عبارت است از هر وضع اجتماعی که فرد را دچار بیم و هراس می نماید.

فروید معتقد است که اضطراب پایه و اساس کلیه اختلالهای عصبی می باشد. به نظر فروید اضطراب نوعی احساس نگرانی است که انسان را برای مقابله با یک حادثه یا خطر تجهیز می نماید وی اضطراب را در سه نوع خلاصه می نماید :

1 ) اضطراب عینی        2 ) اضطراب نوروتیک           3 ) اضطراب اخلاقی[2]

اضطراب امتحان :

اضطراب امتحان نوع خاصی از اضطراب نسبت به ارزیابی توانایی ذهنی فردی دانش آموزان است اضطراب امتحان یکی از وجوه مشترک شخصیت اکثر جوانان است. اکثر دانشجویان عملاً از اضطراب امتحان رنج می برند. شاید دانشجویان زرنگی که اغلب نمره 20 می گیرند بیش از دانشجویانی که توانش از متوسط کمتر است از امتحان دلهره و اضطراب داشته باشند. به طور کلی می توان گفت که حتی در مورد دانشجویانی که دارای توانایی ذهنی متوسط هستند، اضطراب به گونه ای قابل ملاحظه در پیشرفت تحصیلی آنان مداخله کند.

در تحقیقات نشان داده شده است که دانشجویان دارای اضطراب می خواهند تکالیفشان را زودتر انجام دهند و برای همین در امتحان و انجام تکالیفشان اشتباهاتی را مرتکب می شوند و این افراد علی رغم میل باطنیشان که انجام تکالیف بدون غلط است، به اشتباهات بیشتری دچار می شوند چنین فردی دائماً این افکار را با خود زمزمه می کند من آدم کم هوشی هستم من می توانم این درس را قبول شوم و یا نمره خوب بگیرم همه اینها موجب اختلال توجه فرد می شوند. سارسون اضطراب امتحان را اینگونه تعریف می کند اضطراب امتحان یک نوع اشتغال ذهنی است که با خودآگاهی، خودشکاکی و خود کم بینی مشخص می شود. اینگونه فعالیتهای شناختی رفتارهای آشکار و واکنشهای روانی فرد را تحت تأثیر قرار می دهد این رفتارها و واکنشهای روانی متأثر از تجاری فرد است.

ویژگیهای فرد مضطرب :

 رفتار فرد مضطرب شبیه رفتار یک فرد نگران است. فرد مضطرب یا نگران ممکن است ناراختی خود را در درون بریزد و با این کار آن را تشدید کندد و یا بیرون بریزد یا به زبان آورد و با این کار توجه و دلسوزی در اشکال معتدل تر ممکن است به صورت رفتاری چون افسردگی، حساسیت شدید و عصبیت ناآرامی و بی قراری زود عصبانی شدن، بی خوابی و خواب ناراحت بیان می شود. یکی از علائم مشخصه فرد مضطرب پرکاری یا کم کاری است اضطراب بی شک نشانه مقدمات عدم سازگاری در فرد است. تحقیقی که در سالهای 61 – 59 زیرنظر خانم دکتر نوابی نژاد تحت عنوان فوق انجام گرفته که مؤید مشخصه های فرد مضطرب بیان شده است.

که پلان و سادوک الگوهای اضطراب را بسیار دگرگون می دانند. و معتقدند که بعضی از بیماران علایم قلبی و عروق دارند. تندی طپش قلب و تعرق، برخی علائم گوارشی پیدا می کنند. مثل تهوع، استفراغ، احساس خلاء درون شکم یا پروانه در شکم دردهای مربوطه به گازهای روده یا حتی اسهال، بعضی تکرر ادرار دارند، بعضی ها نیز تنفس سطحی و تنگی قفسه سینه پیدا می کنند.

تمام علائم فوق واکنشهای احشائی است. معهذا در بعضی از بیماران، تنش عضلانی پیدا شده و موجب شکایت از سفتی عضلانی و اسپاسم، سردرد، پیچش گردن می گردد[3].

در کتاب مختصر روان پزشکی، پیرامون خصایص شخص مضطرب آمده است که فرد همواره سر چیزهای جزئی غصه بیهوده می خورد تا نیمه راه به استقبال مشکلات می رود و با نگرانی مسائل و مشکلات را که در راهند پیش بینی می کند. همیشه پیش از وقوع حادثه نگران است.

در مورد خود و هر چیز دیگر دچار تنش، دلشوره و نگرانی است و پیوسته نیازمند است که به او اطمینان خاطر بدهند.

رابطه اضطراب، تعارض و ناکامی :

 دانشجویانی که درباره امتحان مضطرب است با اندیشیدن درباره راه و چاره ای مانند شرکت نکردن در امتحان و پیدا کردن بهانه ای برای به عقب انداختن امتحان از یک حالت تعارض رنج می برد. او احتمالاً در می یابد که اضطراب آنچنان در عملکردهای وی مداخله نموده است که نتیجه نامطلوبش تعارض در اوست که به نوبه خود به ناکامی او برای گرفتن نمره خوب می انجامد. همان طور که اشاره شد اضطراب یکی از وجوع مشترک شخصیت در جوانان است. همه دانشجویان عملاً از اضطراب امتحان رنج می برند. شاید دانشجویان زرنگی که اغلب نمرۀ بالا می گیرند بیش از دانشجویانی که توانشان از متوسط کمتر است از امتحان دلهره و اضطراب داشته باشند. به طور کلی می توان گفت که حتی در مورد دانشجویانی که دارای توانایی های ذهنی متوسط هستند. اضطراب به گونه ای قابل ملاحظه در پیشرفت تحصیل آنان مداخله می کند. برای اینگونه جوانان برنامه ای صحیح راهنمایی مشاوره مفیدترین راه مقابله با اضطراب است. مطالعات زیاد در این زمینه و نیز تجارب شخص نویسنده نشان می دهد که از جلسات فردی و گروهی مشاوره نتایج قابل ملاحظه ای گرفته است.

[1]  . نوابی نژاد، ص 13

[2]  . مجله تربیت چاپ 1373

[3]  . پورافکاری، 1371 ، ص 476

 زمانی که نگرانی فرد شدت یابد فرد دچار اضطراب می گردد. از جمله ویژگی های اضطراب ترس، ناراحتی و پیش بینی مهلکه ای است که از راه فرار ندارد و معمولاً با احساس درماندگی دریافتن چاره و راه حل است. با آنکه اضطراب از ترس و نگرانی ناشی می شود ولی تفاوتهای مشخصی با آن دو دارد اضطراب از ترس مبهم تر است و فرد مضطرب اغلب از علت اضطراب خویشتن آگاهی ندارد و نمی داند که اضطراب از احساس ناامنی درون است و یا از موقعیت خارجی است که او ترس خود را در آن می افکند.

اضطراب مانند نگرانی معلول تخیل است ولی در عین حال از دو جهت با نگرانی تفاوت دارد :

از یک جهت نگرانی مربوط به موقعیت خاص می شود مانند امتحانات و مشکل مالی و … در حالی که اضطراب یک حالت عاطفی تعمیم یافته است. نگرانی در مورد مشکلات عینی است، حال آنکه اضطراب ناشی از یک مشکل ذهنی است. در همین زمینه فروید می گوید : «اضطراب عینی و اضطراب روان رنجوری با هم تفاوت دارند به این ترتیب که اولی را پاسخ واقع بینامه در برابر خطر برونی و همسانی با ترس و دومی را اضطراری که ریشه در آن تعارض ناهشیاری درونی محسوب می گردد.»

در اضطراب – روان رنجوری چون تعارض خود یک امر ناهشیاری است، بنابراین آدمی سبب اضطرابش را نمی داند. هنوز بسیاری از روان شناسان تمایز بین ترس و اضطراب را معتبر می شمارند کاپلان و سادوگ در تفاوت ترس و اضطراب می گویند :

اضطراب یک علامت هشدار دهنده است، خبر از خطر قریب الوقوع می دهد و شخص را برای مقابله با تهدید آماده می سازد. ترس، علامت هشدار دهنده مشابه، از اضطراب با خصوصیات زیر تفکیک می شود. ترس واکنشی، تهدید معلوم، خارجی و قطعی و از نظر منشاء بدون تعارض است. اضطراب واکنش در مقابل خطری نامعلوم، درون و از نظر منشاء و همواره با تعارض است.

انواع اضطراب :

 اضطراب را به چهار نوع می توان طبقه بندی نمود که هر کدام از اینها دارای ویژگیهای خاص خود می باشد که عبارتند از :

1 ) اضطراب مربوط به مفهوم مطلق زمان، شامل این حالت فرد قبل از اتمام زمان یا تاریخی معین باید کاری را به انجام برساند و همچنین احساس این وضعیت که زمان در حال گذر است و در این مکان رخ خواهد داد.

2 ) نگرانی یا اضطراب مربوط به حادثه یا واقعه ای که اتفاق خواهد افتاد بدون توجه به وجود پایه و اساس برای آن اینگونه اضطراب پایه و اساس اضطراب موقتی است.

3 ) اضطراب ناشی از گرفتاریها در موقعیت یا وضعیت خطرناک و خارج از کنترل فرد مثل از دست دادن شغل یا موقعیت اجتماعی و غیره.

4 ) اضطراب ناشی از برخورد یا مراوده فردی یا افرادی دیگر که احساس ناخوشایند و نامطلوب درباره آنها داشته باشد و یا اینکه نتواند رفتار متقابل را پیش بینی نماید[1].

علل اضطراب :

 در بسیاری از موارد افرادی که اضطراب را تجربه می کنند در بیان اضطراب خویش درمانده اند البته مواردی نیز وجود دارد که علت اضطراب را در آنها می توان مشخص نمود. مثلاً اضطراب امتحان پیش بینی یک امتحان واکنشهای عاطفی تولید می کند.

اضطراب طبیعی :

 شامل آن لحظات اضطراب آوری است که برای مثال شخصی قبل از ورود به جلسه امتحان تجربه می کند. مقدار بهنجار از اضطراب می تواند خود یک انگیزه برای رفتار باشد این اضطراب می تواند او را برانگیزد و وادار به فعالیت کند تا درس را به خوبی یاد بگیرد و بر آن حالت ناراحتی خویش غلبه کند.

[1]  . مجله تربیت، 1373