1-5. فرضیه‌های پژوهش 7

 

۱-6. اهمیت و ضرورت پژوهش 7

 

1-6-1. اهمیت نظری 7

 

1-6-2. اهمیت عملی 7

 

1-7. تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای پژوهش 8

 

1-8. نوآوری پژوهش 10

 

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش/11

 

2-1. مقدمه 12

 

12

 

2-2-1. تاریخچه همکاری علمی 13

 

2-2-2. تعاریف و مفاهیم همکاری علمی 14

 

2-2-2-1. همکاری و مشارکت 14

 

2-2-2-2. همکاری در علم 15

 

2-2-2-3. تعریف همکاری علمی 16

 

2-2-2-4. همکاری علمی و تالیف مشترک 17

 

2-2-2-5. همکاری علمی و خرد جمعی 17

 

2-2-3. عوامل موثر بر همکاری علمی 18

 

2-2-4. دلایل و مزایای همکاری علمی و هم‌تالیفی 19

 

2-2-5. همکاری علمی و فضای مجازی 21

 

2-2-6. جمع‌بندی بخش اول 23

 

2-3. ویکی 23

 

2-3-1. مقدمه 23

 

2-3-2. تاریخچه ویکی 24

 

2-3-3.مفهوم ویکی 25

 

2-3-4. اهداف ویکی‌ها 26

 

2-3-5. خصوصیات ویکی 26

 

2-3-6.مزایای ویکی 30

 

2-3-7. معایب ویکی‌ 31

 

2-3-8. کاربردهای بالقوه ویکی‌ها 31

 

2-3-8-1. ویکی‌پدیا 33

 

2-3-8-1-1. تاریخچه ویکی‌پدیا 33

 

 

2-3-8-1-2.ویکی‌پدیا و بنیاد ویکی‌مدیا 34

 

2-3-9. جمع‌بندی بخش دوم 35

 

2-4. ویکی‌پدیای فارسی 35

 

2-4-1. ویژگی‌های ویکی‌پدیا 36

 

2-4-1-1. همکاران ویکی‌پدیا 36

 

2-4-1-2. سطح عضویت همکاران 37

 

2-4-1-3. مقاله ویکی‌پدیا 39

 

2-4-1-4. مقاله برگزیده 39

 

2-4-1-5. بازبینی مقاله‌های برگزیده 39

 

2-4-1-6. تولسرور و ابزارهای آماری آن 40

 

2-4-2. مشارکت و همکاری در ویکی پدیا 40

 

2-4-2-1. ساز وکارهای تقویت همکاری علمی 42

 

2-4-2-2. محل‌های همکاری 43

 

2-4-3. دلایل و انگیزه‌های همکاری در ویکی پدیای فارسی 43

 

2-4-4. چالش‌ها 46

 

2-5. خلاصه مباحث نظری 48

 

۲-6. مروری بر پیشینه پژوهش 49

 

2-6-1. پیشینه در خارج از ایران 49

 

۲-6-2. پیشینه در داخل کشور 56

 

2-7. جمع بندی پیشینه 58

 

فصل سوم: روش پژوهش/59

 

3-1. مقدمه 60

 

3-2. روش پژوهش 60

 

3-۳. جامعه پژوهش 60

 

3-4. روش نمونه‌گیری و حجم نمونه 61

 

3-5. ابزار گردآوری داده‌ها 61

 

3-6. روش جمع‌آوری داده‌ها 61

 

3-6-1. روش جمع‌آوری داده‌های جامعه نویسندگان فعال 61

 

3-6-2. روش جمع‌آوری داده‌های جامعه مقالات برگزیده 63

 

3-7.روش تجزیه و تحلیل دادهها 66

 

3-8. محدودیت‌های پژوهش 69

 

فصل چهارم: یافته‌های پژوهش/70

 

4-1. مقدمه 71

 

4-2. یافته‌های توصیفی 71

 

4-3. پاسخ به پرسش‌های پژوهش 76

 

4-4. آزمون فرضیه‌ها 86

 

فصل پنجم: بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها/90

 

5-1. مقدمه 91

 

5-2.مروری بر یافته‌ها 91

 

5-3. بحث و نتیجه‌گیری 93

 

5-4. پیشنهادهای حاصل از پژوهش 98

 

منابع 100

 

پیوست 1: فهرست نویسندگان فعال ویکی‌پدیای فارسی (نمونه پژوهش) 107

 

پیوست 2: فهرست مقالات برگزیده 120

 

مقدمه

 

همکاری علمی یک پدیده اجتماعی در پژوهش است که از سال 1960به صورت نظام‌مند مورد مطالعه قرار گرفته است (گلانزل و شوبرت، 2004). به طوری که با شروع هزاره سوم، درک بیشتری نسبت به ارزش و اهمیت همکاری علمی میان دانشمندان و تولیدکنندگان علم به وجود آمده است. همچنین امکانات، داده‌ها و ضوابط بهتر و تعریف‌شده‌تری برای این امر دردسترس است (رحیمی و فتاحی، 1386). همکاری علمی فرآیندی است که طی آن دو یا چند نویسنده از طریق رابطه مشارکتی تعریف شده، مشخص، واقعی و برنامه‌ریزی شده با هدف خلق اثری مشترک، منابع و استعدادهای خود را به اشتراک می‌گذارند. بررسی متون، گویای این امر است که همکاری علمی در قالب پدیده تألیف مشترک نمود پیدا می‌کند و یکی از شکل‌های همکاری علمی، هم‌تالیفی است که همکاری در تولید علم از جمله مقاله، یادداشت و نظایر آن است (حسن زاده و بقایی، 1388). بنابراین رشد علمی از برخی جهات به وجود ارتباط میان اندیشه‌های علمی بستگی دارد. امروزه روند همکاری در زمینه تولید علم ابعاد نوینی به خود گرفته است که در این میان همه‌گیر شدن وسایل جمعی به ویژه اینترنت کمک شایان توجهی به این امر نموده است (شیری و فدایی، 1389). به طوری که رشد فزاینده اینترنت، همکاری و مشارکت در قالب هم‌تالیفی را در حد بی‌سابقه‌ای ممکن ساخته است. ظهور نسل جدید وب با عنوان «وب2» و حتی وب معنایی که به «وب3» شهرت یافته است، امکان شکل‌گیری اجتماعات جدیدی از کاربران را فراهم می‌کند. وب2 به عنوان گونه اجتماعی‌تر وب، بستری فراهم می‌کند که در آن کاربر دیگر تنها مصرف‌کننده اطلاعات نیست بلکه با نوشتن و تبادل اطلاعات با کاربران دیگر در تولید محتوا مشارکت می‌کند. وب2 راهکاری درباره این موضوع است که چگونه مردم با فناوری یاد می‌گیرند و چگونه فرصت‌های یادگیری جدید از طریق فناوری پیشنهاد می‌شود (تاج‌الدینی و سادات موسوی، 1387). ظهور فناوری‌های بر پایه‌ی وب2، همچون شبکه‌های اجتماعی و ویکی‌ها چشم‌اندازهای تازه‌ای از فعالیت در زمینه ارتباطات رسمی و غیر رسمی علمی و اجتماعی را به روی کاربران باز کرده است. در دنیای ارتباطات علمی، شبکه‌های اجتماعی به عنوان بسترهای مؤثر در تولید علم، اشتراک عقاید و رشد فردی و اجتماعی محسوب می‌شود. به طوری که از این طریق، دانش فردی به دانش جمعی تبدیل و در واقع از دانایی جمعی برای حل مسائل و مشکلات دنیای علم بهره‌برداری می‌شود (رحمان‌زاده، 1389).

 

از مشهورترین ابزارهای مشارکتی مبتنی بر وب2 که خیلی از ارتباطات برخط را برای تبادل و خلق گروهی دانش در قالب مقالات به‌کار می‌گیرند، «ویکی‌ها» هستند. ویکی مجموعه صفحات وبی است که به هرکسی یا دست کم به هر کسی که به نرم‌افزار سرویس دهنده ویکی دسترسی دارد این اجازه را می‌دهد تا در تهیه محتوایش مشارکت کند. ویکی‌ برای ایجاد پایگاه‌های وب گروهی و ارتقای پایگاه‌های اجتماعی و تحقق مدیریت دانش به کار برده می‌شود (علی‌مرادی، 1388).  اهداف اولیه برای اکثر ویکی‌ها، سازماندهی دانش جمع‌آوری شده و به اشتراک گذاشتن این اطلاعات است. در واقع ویکی‌ها به عنوان بخش مهمی از یک ابزار همکاری و مشارکت جهت مدیریت محتوای برخط در یک روش سریع و آسان به نظر می‌آیند (اشتودر و دیگران،2007).

 

در مجموع حمایت ویکی‌ها از همکاری و مشارکت در ساخت و ساز دانش باعث ایفای نقش ارزشمند آن‌ها در تولید دانشنامه‌های پویا شده است. شناخته‌شده‌ترین نمونه از این دانشنامه‌های مبتنی بر ویکی دانشنامه «ویکی‌پدیا» است. ویکی‌پدیا یک پروژه مشارکتی است که هدف آن خلق یک دانشنامه آزاد و چند زبانه است. با توجه به هدفی که این دانشنامه برخط دنبال می‌کند و از آنجا که همکاری علمی به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به کیفیت (کیم، 2006، نقل در رحیمی و فتاحی،1386) و نیز عاملی  برای ارتقای میزان تولید علمی به حساب می‌آید، بنابراین سنجش این پدیده در قالب تالیف مشترک نویسندگان ویکی‌پدیا می‌تواند در جهت تولید محتوا برای این دانشنامه به کار رود. در واقع مطالعه همکاری علمی نویسندگان ویکی‌پدیا که به طور عمده به شکل هم‌تالیفی در قالب ویرایش مقالات برای رسیدن به کیفیت صورت می‌گیرد، می‌تواند برخی جنبه‌های این‌گونه همکاری‌ها را در ویکی‌پدیا روشن سازد. بدیهی است نتایج مطالعه می‌تواند چشم‌انداز روشنی را پیش روی جامعه کاربری جهت بهبود روابط و تداوم همکاری نظام‌مند و نیز برای افزایش تعداد علاقمندان به همکاری با این پروژه مشارکتی قرار ‌دهد.

 

1-2. بیان مسئله

 

ویکی‌پدیا به عنوان دانشنامه تعاملی این امکان را به کاربران داده است که بتوانند با استفاده از نرم‌افزارهای تعاملی و اجتماعی در حوزه‌های موضوعی مختلف مقاله بنویسند و آن را در اختیار دیگران قرار دهند. در واقع ویکی‌پدیا با استفاده از قابلیت‌های آموزشی مبتنی بر ویکی، فرصتی برای تحقق یادگیری مشارکتی، رشد تفکر انتقادی و تفکر خلاق، رشد مهارت‌های نوشتاری از لحاظ کیفیت و دقت، ساخت و مدیریت دانش توسط فراگیران و نقش‌آفرینی اساتید به عنوان راهنما و ناظر را فراهم می‌کند (یزدانی کاشانی، تمنایی‌فر، 1392). تحقیقات نشان داده است که شاید ویکی‌پدیا به دلیل ویژگی اصلی ویکی که به همه افراد آزادی عمل می‌دهد، دقیق‌ترین مرجع برای یک پژوهش جدی علمی نباشد اما بدون شک برای شروع هر پژوهشی نقطه مناسبی است (سلاجقه و تاج‌الدینی، 1389). بنابراین از آنجا که ویکی‌پدیا به عنوان یک منبع مرجع به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد، مطالعه آن می‌تواند به چند دلیل برای کتابداران مفید باشد. از جمله اینکه در میان فناوری‌های وب2 برای استفاده در کتابخانه2 پیشنهاد می‌شود. افزون بر آن تامین جمعی منابع نیز  از دیگر ویژگی‌های ویکی‌پدیا محسوب می‌شود. در مجموع این ویژگی‌ها مطالعه ویکی‌پدیا را برای کتابدارن با اهمیت می‌کند بطوریکه نتایج آن می‌تواند باعث درک بهتر کتابداران از مشارکت کاربران در تولید محتوا شود. زیرا کتابداران بطور فزاینده در تلاش هستند تا کاربران را در فعالیت‌های خود مشارکت داده و به تبع آن با بهره‌مندی از انرژی آنان به اهداف مختلفی چون سازماندهی دانش با استفاده از فوکسونومی‌ها (رده‌بندی مردمی) دست یابند. بنابراین ویکی‌پدیا به صورت بالقوه یک موضوع تحقیق برای متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی محسوب می‌شود (اسدی، قفقازی و جمالی، 2013).

 

اهمیت و نقش ویکی‌پدیای فارسی نیز در امر آموزش و پژوهش، کمتر از منابع اطلاعاتی دیگر نیست. به طوری که از زمان شروع به کار خود (دسامبر2003) تا کنون با داشتن بیش از 200هزار نوشتار در جایگاه بیستم در میان 286 زبان مختلف (لیست ویکی‌پدیاها،2013 ) قرار دارد.  اما آنچه که می‌تواند باعث ارتقای هرچه بیشتر ویکی‌پدیا به عنوان “یک منبع سودمند و استثنایی در بازیابی اطلاعات” (مدلیان و همکاران، 2009، نقل در قفقازی الاصل، جمالی مهموئی و اسدی، 1390) شود، مطالعه کم و کیف مشارکت علمی نویسندگان ویکی خواهد بود. مرور پژوهش‌های گذشته نشان می‌دهد که تنها در دو سال اخیر ویکی‌پدیای فارسی بطور جدی مورد بررسی محققان قرار گرفته است. بطوری که در دو مطالعه کیفی، پژوهشگران مشارکت ویکی‌نویسان در ویکی‌پدیا را بر اساس عوامل انگیزاننده و بازدارنده همکاری مورد بررسی قرار داده‌اند (قفقازی الاصل، جمالی مهموئی و اسدی، 1390؛  اسدی، قفقازی و جمالی، 2013). در مطالعه‌ای دیگر نیز ویکی‌پدیای فارسی از لحاظ بهره‌وری آن در مقایسه با ویکی‌پدیای زبان‌های دیگر مورد بررسی قرارگرفته است (کروستون، جولین و اورتگا 2013). اما مطالعه‌ای مستقل که روابط ویکی‌نویسان فارسی‌زبان را بر اساس رویکرد کمی در ویکی‌پدیا نشان دهد انجام نشده است. بنابراین پژوهش حاضر درصدد پرداختن به این مسئله است که وضعیت روند مشارکت و همکاری علمی فارسی زبانان در ویکی‌پدیای فارسی در بازه زمانی نه ساله (2012-2003) از ابعاد مختلف چگونه است؟

 

1-3. اهداف پژوهش

 

1-3-1.هدف کلی

 

هدف کلی از انجام این تحقیق، بررسی روند مشارکت و همکاری علمی در ویکی پدیای فارسی از جنبه‌های مختلف، جهت شناسایی نقش مهم همکاری علمی تأثیرگذار ویکی‌نویسان در عرصه تولید علم و دانش است.

 

1-3-2. اهدف فرعی

 

 

• تعیین و شناسایی رتبه نویسندگان فعال جامعه پژوهش از نظر تولید مقالات جدید

 

• تعیین و شناسایی رتبه نویسندگان فعال جامعه پژوهش از لحاظ ویرایش مقالات

 

• تعیین و شناسایی متوسط فاصله زمانی ویرایش برای نویسندگان فعال جامعه پژوهش

 

• تعیین و شناسایی میانگین تعداد نویسندگان در ویرایش مقالات جامعه پژوهش

 

• تعیین و شناسایی نیمه عمر ویرایش مقالات ویکی‌پدیای فارسی بر اساس مشارکت تا رسیدن به مرز برگزیدگی مقاله

 

• تعیین و شناسایی پراکندگی موضوعی مقالات تولید شده جامعه پژوهش توسط نویسندگان

 

• تعیین و شناسایی ارتباط بین میزان مشارکت نویسندگان با سطوح مختلف عضویت

 

• تعیین و شناسایی ارتباط بین طول عمر مقاله تا رسیدن به مرز برگزیدگی و تعداد مشارکت‌کنندگان

 

• تعیین و شناسایی ارتباط بین تعداد ویرایش‌های هر مقاله و تعداد نویسندگان آن مقاله

 

1-4. پرسش‌های پژوهش

 

1-4-1. پرسش‌ اصلی

 

روند مشارکت و همکاری علمی در ویکی‌پدیای فارسی به چه صورت است؟

 

1-4-2. پرسش‌های فرعی

 

پرسش یک. وضعیت رتبه نویسندگان فعال جامعه پژوهش از نظر تولید مقالات جدید چگونه است؟

 

پرسش دو. وضعیت رتبه نویسندگان فعال جامعه پژوهش از لحاظ ویرایش مقالات چگونه است؟

 

 

• پرسش سه. متوسط فاصله زمانی ویرایش برای نویسندگان فعال جامعه پژوهش چقدر است؟

   

  • پرسش چهار. میانگین تعداد نویسندگان در ویرایش مقالات جامعه پژوهش چقدر است؟

 

پرسش پنج. نیمه عمر ویرایش مقالات مشارکتی ویکی‌پدیای فارسی تا رسیدن به مرز برگزیدگی مقاله چگونه است؟

 

      پرسش شش. پراکندگی موضوعی مقالات تولید شده جامعه پژوهش توسط نویسندگان چگونه است؟

 

1-5. فرضیه‌های پژوهش

 

فرضیه یک. بین میزان مشارکت نویسندگان با سطوح مختلف عضویت تفاوت معناداری وجود دارد.

 

فرضیه دو. بین طول عمر مقاله تا رسیدن به مرز برگزیدگی و تعداد مشارکت نویسندگان رابطه وجود دارد.

 

فرضیه سه. بین تعداد ویرایش‌های هر مقاله و تعداد نویسندگان آن مقاله رابطه وجود دارد.

 

۱-6. اهمیت و ضرورت پژوهش

 

1-6-1. اهمیت نظری

 

تحقیقات اخیر نشان داده است که ویکی‌پدیا به عنوان یک اثر مرجع با اطلاعات غنی و در دسترس، مورد استفاده دانش آموزان و دانشجویان قرار می‌گیرد و قابلیت‌های خاص این دانشنامه، آن را همپایه ابزار مرجع در کتابخانه‌ها قرار داده است (قفقازی‌الاصل، 1390). بنابراین ویکی‌پدیا به عنوان یک نمونه خوب از همکاری درتالیف و ویرایش مقالات، به منظور بهره‌وری موثر وکارآمد بودن آن در فضای وب فارسی، شایسته پژوهش دقیق از لحاظ همکاری علمی است. زیرا که بررسی مسائل مربوط به همکاری علمی در ویکی‌پدیا در ارتباط نزدیک با بهره‌وری از طریق روند مشارکت و کیفیت مقالات است.

 

1-6-2. اهمیت عملی

 

با توجه به اینکه ارتقای ویکی‌پدیای فارسی به عنوان فرصتی بزرگ برای کمک به پیشرفت وتوسعه محتوای وب فارسی است (قفقازی‌الاصل،1390) و از آنجا که همکاری علمی عاملی برای ارتقای میزان تولید علمی محسوب می‌شود، بنابراین شناسایی سازوکارهای فراهم شده برای این امر در ویکی‌پدیای فارسی که، بستری باز برای همکاری‌های جمعی و تولید محتوا در محیط وب می‌باشد (قفقازی‌الاصل،1390)،  امری ضروری به نظر می‌رسد.

 

بنابراین نتایج حاصل از مطالعه روند مشارکت و همکاری علمی در ویکی‌پدیای فارسی می‌تواند منجر به شناخت حمایت ویکی‌پدیا از فرآیندهای خلق، ذخیره و بازیابی دانش در طولانی مدت‌ و نیز باعث آشنایی با ادبیات ویکی‌پدیا شود. در مجموع پژوهش حاضر ضمن اینکه فرصتی را برای جامعه علمی جهت کسب آگاهی از ساختار اجتماعی ویکی‌پدیا فراهم می‌کند، نتایج حاصل از آن نیز می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

 

 

• ارائه تحلیلی مناسب برای جامعه علمی ویکی‌نویسان فارسی‌زبان جهت تولید مقاله‌های مطلوب‌تر با همکاری گروهی هدفمند

 

• آشکار شدن میزان نقش‌آفرینی ویکی‌نویسان در پیش برد کمی و کیفی مقالات ویکی‌پدیای فارسی

 

• ایفای نقش ارزشمند ویکی‌پدیا در امر آموزش و پژوهش

 

• سنجش میزان صحت و کیفیت مطالب ویکی‌پدیا برای جلب اعتماد دانشجویان و دانش‌آموزان جهت تأمین نیاز اطلاعاتی خود از طریق این دانشنامه

 

• گام برداشتن ویکی‌پدیای فارسی در راستای همکاری علمی موثر جهت دربرداشتن دستاوردهای بزرگ برای جامعه علمی و دانشگاهی ایران

 

• آما