اساساً در هر کار تحقيقي، تعيين متغيرها يکي از عمدهترين مراحل تحقيق است. متغير چيزي است که ميتواند از لحاض مقدار تغيير کند و معمولاً ميتواند ارزشهاي عددي متفاوتي بپذيرد. در واقع متغير ويژگيهايي است که پژوهشگر آن را مشاهده، کنترل و يا در آن دخل و تصرف ميکند. به طور کلي، متغيرها به دو دسته متغير مستقل و وابسته تقسيم ميشوند (آذر و مومني، 1387).
. متغیر وابسته
متغیر وابسته در این تحقیق، مدیریت مالیات می باشد. در تحقیقات صورت گرفته پیرامون مدیریت مالیات از نرخ موثر مالیاتی به عنوان معیاری برای سنجش مدیریت مالیات استفاده شده است. بحث درباره نحوه محاسبه نرخ موثر مالیاتی فراوان است. این مباحث از آنجا نشات می گیرد که ارقام مختلفی را می توان در صورت و مخرج کسر مورد استفاده قرار داد. رقم مورد استفاده در صورت کسر به طور معمول هزینه مالیات ابرازی بدون هیچ گونه تعدیلی می باشد. اما در کشورهایی که هزینه مالیات معوق در صورت های مالی ظاهر می شود، صورت کسر را از بابت هزینه مالیات معوق تعدیل می نمایند. محققان از رقم های مختلفی شامل فروش شرکت، سود عملیاتی ، سود خالص قبل از مالیات، جریان نقد عملیاتی و درآمد مشمول مالیات در مخرج کسر استفاده نموده اند. گوپتا و نیوبری(1997) معتقدند استفاده از درآمد مشمول مالیات در مخرج موجب می شود اثرات معافیت های مالیاتی خنثی شود از این رو معیار مناسبی نمی باشد. در اینجا به پیروی از زیمرمن(1983) و کیم و لیمپافایوم(1998) نرخ موثر مالیاتی از طریق رابطه زیر به دست آمده است:
ETRGAAP =
که در این رابطه:
ETRGAAP: نرخ موثر مالیاتی بر اساس استانداردهای حسابداری می باشد.
TAX EXPENSE: هزینه مالیات ابرازی شرکت می باشد که در صورت سود و زیان نشان داده می شود.
OPERATING INCOME: درآمد عملیاتی شرکت می باشد که در صورت سود زیان وجود دارد.
. متغیرهای مستقل
دليل تغيير در متغير وابسته را بايد در متغير مستقل جستجو کرد. متغیرهای مستقل در این تحقیق شامل اندازه شرکت، اهرم مالی، فرصتهای رشد، شدت سرمایهگذاری در داراییهای ثابت، شدت سرمایهگذاری در موجودی کالا، عمر شرکت، نوع صنعت و درصد سهام تحت تملک مالکان نهادی می باشد.
اندازه شرکت
در تحقیقات انجام شده در ادبیات مالی از معیارهای مختلفی از قبیل لگاریتم ارزش دفتری داراییهای شرکت، لگاریتم ارزش بازار شرکت، لگاریتم ارزش بازار حقوق صاحبان سهام، لگاریتم فروش شرکت، تعداد کارکنان شرکت به عنوان معیاری از اندازه شرکت استفاده شده است. در این تحقیق با توجه به آنکه مبلغ هزینه مالیات تحت تاثیر مبلغ فروش قرار میگیرد، از این رو استفاده از لگاریتم فروش شرکت ممکن بود نتایج آماری پژوهش را تحت تاثیر قرار دهد و از معیار مزبور استفاده نشد. در این تحقیق با توجه به وجود تورم در کشور و دور بودن مبلغ دفتری دارایی های شرکت از ارزش واقعی آنها، از لگاریتم ارزش بازار شرکت به عنوان معیاری جهت سنجش اندازه شرکت استفاده شده است.
اهرم مالی
یکی از مهمترین مقیاسهای اهرم، نسبت بدهی است که از تقسیم بدهیها به دارایی ها بهدست میآید. بنابراین، در این پژوهش از نسبت کل بدهیها به کل دارایی ها برای سنجش اهرم مالی استفاده شده است.
فرصت های رشد
معمولاً از متغیرهای مختلفی برای اندازهگیری رشد واحد تجاری استفاده می شود که مهم ترین آنها به شرح زیر می باشد:
الف) نسبت مجموع ارزش بازار حقوق صاحبان سهام و ارزش دفتری کل بدهی های شرکت به ارزش دفتری کل داراییها
ب) نسبت ارزش بازار حقوق صاحبان سهام به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام
ج) نسبت ناخالص اموال، ماشین آلات و تجهیزات به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام
د) نسبت مجموع هرینه استهلاک دارایی های مشهود و نامشهود به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام
و) نسبت کل سرمایه گذاری های واحد تجاری به فروشهای خالص آن
ز) نسبت کل سرمایه گذاری های واحد تجاری به سود خالص آن(ذولفقاری به نقل از مهرانی و باقری،1389).
در این پژوهش از نسبت Q توبین ساده که در واقع به طریقی مشابه با معیار الف ذکر شده در بالا به دست میآید، جهت سنجش فرصتهای رشد، استفاده می شود.
شدت سرمایه گذاری در داراییهای ثابت و موجودی کالا
این متغیر در واقع به اشاره به ساختار داراییها و نحوه تخصیص منابع شرکت بین داراییهای مختلف دارد. در این پژوهش به پیروی از تحقیق ریچاردسون و لانیس(200)، متغیر شدت سرمایهگذاری در داراییهای ثابت از طریق تقسیم جمع دارایی های ثابت به کل داراییها و متغیر شدت سرمایه گذاری در موجودی کالا نیز از طریق تقسیم موجودی کالا به کل داراییها به دست آمده است.
عمر شرکت
عمر شرکت نیز از جمله متغیرهایی است که در تحقیقات صورت گرفته در حوزه حسابداری مورد استفاده قرار گرفته است. در این تحقیق نیز از عمر شرکت استفاده گردیده و برای محاسبه آن ابتدا تاریخ شروع به فعالیت شرکت از صورتهای مالی استخراج گردیده و سپس از سال مورد بررسی کسر گردیده تا عمر شرکت حاصل شود. پس از آن، از لگاریتم عدد به دست آمده استفاده شده است.
نوع صنعت
با توجه به آنکه انتظار میرفت نوع صنعت نیز متغیری اثرگذار بر امکانپذیری مدیریت مالیات باشد، این متغیر یکی دیگر از متغیرهای مستقل می باشد. در این تحقیق جهت سنجش و اندازهگیری اثر صنعت از یک متغیر مجازی استفاده شده است و چنانچه شرکتهای مورد بررسی در صنعت شیمیایی مشغول به فعالیت باشند، عدد یک و در غیر این صورت از عدد صفر استفاده خواهد شد.
درصد مالکیت سهام تحت تملک مالکان نهادی
در سالهای اخیر پیرامون نقش مالکان نهادی در شرکتها و تاثیر آنها بر تصمیمات متخذه در شرکتها، تحقیقات متعددی انجام شده است و در پژوهشهای زیادی این متغیر را اندازه گیری نمودهاند. مطابق با تعریف بوشی(1998) سرمایه گذاران نهادی، سرمایهگذاران بزرگ نظیر بانکها، شرکتهای بیمه، صندوقهای بازنشستگی، شرکتهای سرمایهگذاری و سایر شرکتهای دولتی می باشند. در این تحقیق نیز از تعریف مزبور استفاده شدهاست و درصد سهام تحت تملک موارد فوق به عنوان درصد مالکیت نهادی در نظر گرفته شدهاست.
. متغیرهای کنترلی
مالیات تابعی مستقیم از عملکرد شرکت و وضعیت آن به لحاظ سود و زیانی میباشد و هرآنچه سود شرکت افزایش یابد، مالیات متحمله شرکت نیز افزایش خواهد یافت. از این رو وضعیت شرکت از لحاظ سودآوری به عنوان یک متغیر کنترلی در نظر گرفته شده است. یکی از رایجترین معیارهای عملکرد در تحقیقات حسابداری، نرخ بازده داراییها می باشد که از تقسیم سود خالص شرکت به مجموع داراییهای آن به دست میآید. در این پژوهش نیز به پیروی از ریچاردسون و لانیس(2007) از نسبت مذکور به عنوان متغیر کنترلی استفاده شده است.
زیان ده بودن یا سودده بودن شرکت
گاهی اوقات مشاهده می شود شرکت ها علی رغم اینکه سود گزارش می کنند لیکن هیچ گونه مالیاتی پرداخت نمی کنند. اما گاهی اوقات عدم پرداخت مالیات به این دلیل است که اصولا سودی وجود نداشته است. از این رو جهت شناسایی و کنترل اثرمزبور از این متغیر استفاده شده است. این متغیر از طریق یک متغیر مجازی سنجیدهشده است و چنانچه شرکت زیان عملیاتی داشته باشد عدد یک در نظر گرفته میشود و در غیر این صورت عدد صفر لحاظ میشود.