پایان نامه تحلیل محتوای ماهیت و پیامد کار در نهج البلاغه امام علی(ع) به منظور ارائه پیشنهادهایی در طراحی اهداف برنامه …

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 15

2-1. بخش اول: مفهوم شناسی کار ……………………………………………………………………………………. 16

2-1-1. ماهیت کار …………………………………………………………………………………………………………………….. 16

2-1-2. حکمت کار کردن ………………………………………………………………………………………………………….. 19

2-1-3. علل کار کردن ……………………………………………………………………………………………………………….. 21

2-1-4. کار در بستر تاریخ ………………………………………………………………………………………………………….. 22

2-1-5. اهمیت کار و تلاش در کلام امام علی (ع) …………………………………………………………………………. 23

2-1-6. نمونههایی از کار و تلاش امام علی (ع) ……………………………………………………………………………. 25

2-1-7. مناسبات کار از منظر امام علی (ع) ……………………………………………………………………………………. 27

2-2. بخش دوم: پیامدهای کار در سیره معصومین (ع) …………………………………………………………… 33

2-2-1. آثار دنیوی کار در بعد فردی ……………………………………………………………………………………………. 33

2-2-2. آثار دنیوی کار در بعد اجتماعی ……………………………………………………………………………………….. 36

2-2-3. پیامدهای معنوی کار بر انسان ………………………………………………………………………………………….. 37

2-3. بخش سوم: رابطه کار و تربیت …………………………………………………………………………………… 44

2-3-1. نظریههای کار و تربیت …………………………………………………………………………………………………… 44

2-3-2. الگوهای ارتباط میان مدرسه و محیط کار ………………………………………………………………………….. 47

2-3-3. رابطه کار و تربیت از دیدگاه اسلام ………………………………………………………………………………….. 48

2-3-4. ضرورت تحکیم پیوند نظام آموزشی و کار ……………………………………………………………………… 51

2-4. بخش چهارم: هدف در برنامه درسی دوره متوسطه ………………………………………………………… 54

2-4-1. آموزش متوسطه …………………………………………………………………………………………………………….. 54

2-4-2. اهمیت دوره متوسطه ……………………………………………………………………………………………………… 55

2-4-3. هدف در برنامه درسی …………………………………………………………………………………………………….. 56

2-4-4. هدف های کلی آموزش متوسطه در ایران ………………………………………………………………………….. 59

2-5. بخش پنجم: پیشینه پژوهشی ………………………………………………………………………………………. 61

2-5-1. پیشینه داخلی………………………………………………………………………………………………………………….. 61

2-5-2. پیشینه خارجی………………………………………………………………………………………………………………… 66

2-6. جمع بندی و چارچوب نظری …………………………………………………………………………………….. 73

فصل سوم: روش پژوهش

3-1. روش پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………. 75

3-2. جامعه پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………… 76

3-3. نمونه پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………. 76

3-4. ابزارهای پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………….. 76

3-5. پایایی و روایی ابزار پژوهش ……………………………………………………………………………………………….. 76

3-6. شیوه تحلیل دادهها ……………………………………………………………………………………………………………… 77

فصل چهارم: یافتههای پژوهش

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 79

بررسی سؤال اول پژوهش ………………………………………………………………………………………………………….. 80

بررسی سؤال دوم پژوهش …………………………………………………………………………………………………………. 106

بررسی سؤال سوم پژوهش ………………………………………………………………………………………………………… 120

بررسی سؤال چهارم پژوهش ……………………………………………………………………………………………………… 138

بررسی سؤال پنجم پژوهش ……………………………………………………………………………………………………….. 143

بررسی سؤال ششم پژوهش ………………………………………………………………………………………………………. 153

بررسی سؤال هفتم پژوهش ……………………………………………………………………………………………………….. 159

بررسی سؤال هشتم پژوهش ………………………………………………………………………………………………………. 165

بررسی سؤال نهم پژوهش ……………………………………………………………………………………………………… 169

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 176

5-1. نتایج بررسی سؤالهای پژوهش ………………………………………………………………………………………… 177

5-2. بحث و نتیجه گیری کلی …………………………………………………………………………………………………… 193

5-3. پیشنهادهای پژوهش ………………………………………………………………………………………………………… 196

5-3-1. پیشنهادهای عملی جهت کار بست یافتههای پژوهش ……………………………………………………….. 196

5-3-1. عناوین پیشنهادی برای پژوهشهای آتی …………………………………………………………………………. 198

5-4. محدودیتهای پژوهش ……………………………………………………………………………………………………. 199

فهرست منابع و مآخذ

الف) منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………………………….. 200

ب) منابع عربی ………………………………………………………………………………………………………………………… 205

ج) منابع انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………………. 206

مقدمه

تاریخ کار و تلاش همزاد تاریخ بشری است، انسان از آغاز آفرینش تاکنون همواره با شیوههای گوناگون و به مدد ابزارهای قدیم و نوظهور، از جلوههای حیات در این جهان خاکی بهره گرفته است و با کار و فعالیت نیازهای اساسی خود را برطرف میسازد. اهمیت کار و تلاش و نقش بارز آن در بنا نهادن جامعهای آرمانی، در شمار مسلّمات کتاب و سنّت است. جستجو در متون اسلامی در این زمینه، نشان میدهد که اسلام در پرداختن به مسائل و مباحث مربوط به کار و فعالیت، از همه مذاهب و مکاتب دیگر پیشی گرفته است. روش دین و رهبران دینی این است که مردم مقصد واقعی کار و تلاش را بیابند تا بدین وسیله به هدف والا نائل گردند، زیرا زندگی سعادتمندانه انسان در سایه کار و تلاش مداوم و سازنده است و عامل اصلی شکلگیری تمدنها فعالیت دائمی و متعهدانه میباشد، بدین جهت ضرورت دارد که رهنمودها و آموزههای پیشوایان دین در این زمینه به منظور استفاده همگان، تدوین و ارائه گردد.

نهجالبلاغه یکی از منابع معتبر و غنی در اسلام است که گرهگشای مسلمانان در حل بسیاری از مسائل است. امام خمینی (ره) در مورد نهجالبلاغه میفرمایند: «بعد از قرآن، بزرگ‌ترین دستور زندگی مادی و معنوی و بالاترین کتاب رهاییبخش بشر است و دستورات معنوی و حکومتی آن بالاترین راه نجات است» (خمینی، 1380: 6)؛ لذا تحلیل آموزهها و رهنمودهای موجود در نهجالبلاغه در باب مسائل گوناگون ازجمله؛ کار میتواند راهگشای امور باشد.

کار و مسائل مربوط به آن در دوره نوجوانی از اهمیت ویژهای برخوردار است. از آنجا که جوانان پرتلاش و قدرتمندند وظیفه دستاندرکاران نظام تعلیم و تربیت بالاخص در دوره متوسطه این است که به منظور کسب روحیه کار و تلاش، نوجوانان را با چیستی کار مطلوب از منظر اسلام، اخلاقیات کار و پیامدهای ناشی از کار آشنا ساخته و در این راستا از رهنمودهای متقن دین اسلام مدد جویند. استفاده از این آموزهها در بیان اهداف برنامه درسی میتواند مثمر ثمر باشد چون اهداف رکن برنامه درسی میباشند و تمامی مراحل و عناصر برنامه‌ریزی بر مبنای آن صورت میگیرد.

این پژوهش تلاشی است برای ترسیم ماهیت و پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه و چگونگی به‌کارگیری این مباحث در طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه. بر این اساس پژوهش حاضر در پی آن است که علاوه بر شناخت ماهیت و پیامد کار، نحوه به‌کارگیری این نتایج را در طراحی اهداف دوره متوسطه مورد بررسی قرار دهد.

1-1. بیان مسأله

بقای جهان بشریت و پیشرفت تمام ملتها و تکامل مادی و معنوی، همیشه در پرتو کار و تلاش بوده است و جوامعی که توجه شایانی به این امر نداشته باشند با معضلات انبوه و عمدهای مواجه میشوند.

کار میتواند به عنوان انجام وظایفی تعریف شود که متضمن صرف کوششهای فکری و جسمی بوده و با هدف تولید کالاها و خدماتی است که نیازهای انسانی را برآورده میسازد (گیدنز، 1374: 517). کار دارای نتایج متعددی در ابعاد فردی و جمعی است. در بعد فردی، انسان را از پوچی، سرگردانی، بیهدفی و بسیاری از ناراحتیهای روانی رها میکند و به او نظم و ارادهای مصمم میدهد، انسان را کاملاً آماده ساخته و با وجود یکنواختی و بیگانگی، او را شاداب و سرزنده نگاه میدارد (فیوضات، 1383: 108). در بعد اجتماعی، یک جامعه را به مرزهای توسعه و ترقی نزدیک ساخته و باعث آبادانی و رشد آن سرزمین می‌شود و ابزاری است برای اختراعات و کشفیات و استمرار آن باعث ایجاد تحول در تمدن تکنولوژیک شده است (عصیانی، 1381: 11).

با توجه به فواید و نتایج مثبت کار در اجتماع و روحیه فرد، آموزه‌های اسلام به کار و تلاش اهمیت زیادی می‌دهد. تا جایی که خداوند در قرآن کریم میفرماید: «لَیسَ لِلاِنسانِ اِلّا ما سَعی: برای انسان چیزی جز حاصل کار و تلاش او نخواهد بود» (نجم/3) و «کُلُّ نَفس بِما کَسَبَت رَهینَه: هرکس در گروه اعمال خویش است» (مدثر/38 ).

با نگرش به تاریخ ادیان الهی و سیره پیامبران و معصومین (علیهم السلام) درمییابیم که نه تنها با راهنماییها و زمینهسازیهای خود، موجب تشویق و هدایت افراد به سوی کار میشدند بلکه خود نیز عملاً وارد صحنه شده و هم دوش با دیگران کار میکردند تا بتوانند معیشت و اقتصاد خانواده را تامین کنند و جامعه را به کمال و پویایی برسانند.

وقتی سیره عملی در آثار برجای‌مانده از کار و زندگی حضرت علی (ع) را مرور میکنیم به آثاری چون بئر علی (چاه علی)، عین علی (چشمه علی) و نخلستانهای خرمایی برمیخوریم که هر یک به نمونه خود یادبودی مقدس از ایثار و کار طاقتفرسای آن حضرت است و برای پیروان ایشان، درسی از چگونگی ارزش کار و تقدس آن میباشد (درودی، 1384: 5).

در زمینه‏ىِ احترام و بزرگداشت کار و تلاش مفید و سودمند حضرت رسول (ص)، دستى را مى‏بوسد که از کار ورم کرده و پینه بسته است و مى‏فرماید: این دست را خدا و پیامبر خدا دوست دارد (ابن اثیر، 1415: ج 2/ 72). با وجود چنین سخنان گهرباری بود، که حضرت امام خمینی «ره» فرمودند: «در مکتبی که پیغمبرش دست کارگر را میبوسد نیازی به مکاتب شرق و غرب ندارد» (سیدی، 1385: 114) لذا اسلام مکتبی کلی، جامع، همه‌جانبه و معتدل و حاوی همهی طرحهای جزئی و کارآمد در همه موارد است.

از غنیترین منابع اسلامی «نهجالبلاغه» میباشد که بىتردید پس از قرآن کریم گران‌قدرترین و ارزشمندترین میراث فرهنگى اسلام است. این کتاب پرکنندهى خلأهاى عمیق فکرى، اجتماعى و سیاسى و پاسخگوى مسائل و مشکلات گوناگون مسلمانان و جوامع بشرى در همهى زمانها و در تمام مکانهاست (دلشادتهرانی، 1379: 2). امیرالمؤمنین علی (ع) در طی خطبهها، نامهها و حکمتهای نهجالبلاغه به صورت مستقیم و غیرمستقیم به طرح مباحث مربوط به کار، آثار کار، آداب کار، اخلاق کار، وجدان کار و… پرداختهاند. استخراج و ارائهی دیدگاههای قرآن ناطق و آشنا به ترنم وحی، که خود جانشین به حق نبوی و سرآغاز تجلیگاه امامت معصومین است به ما کمک میکند تا راه صحیح بندگی و سعادت را بپیماییم و در این وادی سریع‌تر گام نهاده و زودتر به مقصد نائل آییم.

در اندیشه‏ىِ حضرت علی (ع) مى‏توان به صورت استنباطى کار را چنین بیان نمود: «تلاش و کوشش انسان‏ها براى آماده کردن زاد و توشه‏ىِ آخرت در دوران زندگى و در دنیاى مادى». ایشان مى‏فرمایند: «فَعَلَیکُمْ بِالجِدِّ وَ الاْءجْتِهَادِ، وَ التَأَهُّبِ، وَ الاْستعدادِ، وَ التزَوّدِ فِى مَنْزِلِ الزادِ»؛ بر شما باد به تلاش و کوشش، آمادگى و آماده شدن و جمع‌آوری زاد و توشه‏ىِ آخرت در دوران زندگی (خطبه 230/9). همچنین تقسیم سه گانه مدیریت زندگی به «نیایش و عبادت»، «کار و تلاش» و «تفریح و لذت» در حکمت 390، نشانه‌ای است از این که در فرهنگ علوی کار به عنوان یک پایه از سه پایه زندگی سعادتمند شناخته شده، به عنوان توشه آخرت در کنار نیایش و بندگی تلقی می‌شود.

با استناد به فرمایشات امام علی (ع) کار صیقل دهنده ایمان، عامل وصول به جایگاه امن و مطمئن در آخرت، شکوفا کننده ظرفیتهای وجودی آدمی، موجب عزت و بزرگی، بینیازی از مردم، آبادانی و عمران زمین، سازندگی بشر، تکامل عقل، کنترل خشم و برقراری عدالت می‌شود.

به‌کارگیری این مباحث در طراحی اهداف برنامه درسی به خصوص دوره متوسطه از اهمیت دو چندان برخوردار است. این دوره، از لحاظ مبانی فلسفی، زیستی، روانی و اجتماعی دوره مهمی است. دورهای که آموزش عمومی را به آموزش عالی پیوند میدهد و گروه کثیری را برای ورود به جامعه و بازار کار مهیا میکند؛ از این رو هر نوع نارسایی و خلل در این دوره مستقیماً بر عملکرد و کیفیت هر دو حلقه آموزش، عمومی و عالی تأثیر بسزایی خواهد داشت (صافی، 1380: 90).

در دوره متوسطه قسمت اعظم استعدادهای خاص نوجوانان و جوانان بروز میکند، قدرت یادگیری آنان به حد اعلای خود میرسد، کنجکاوی آنان جهت معینی مییابد و مسائل جدید زندگی نظیر انتخاب رشته، انتخاب حرفه و شغل، اداره خانواده و گرایش به مرام و مسلک، ذهن آنان را به خود مشغول میدارد و به مرحله ادراک ارزشهای اجتماعی، اقتصادی و معنوی میرسند و نیز جامعه از دانشآموزان دوره متوسطه انتظار دارد، بعد از فراغت از تحصیل یا وارد بازار کار شوند یا مسیر شغلی آینده خود را با انتخاب رشته دانشگاهی رقم بزنند.

در همین راستا از اهداف دوره متوسطه تأمین نیازهای شغلی و حرفهای و جهت دادن افراد در مسیرهای خاص میباشد (ملکی، 1390: 17). رویکردهای جهانی آموزش در دهه‌های اخیر نیز موید همین مطلب است. به طور نمونه توصیهنامه‌های اجلاس‌های یونسکو عموماً بر رسالت مؤسسات آموزشی از ابتدایی تا عالی برای آماده‌سازی فرد جهت احراز شغل مناسب تاکید داشته‌اند (به عنوان مثال اجلاس‌‌های 1974 پاریس،1986 ژنو، 1989 ژنو) (یونسکو، 1998: 16).

مرور پژوهشهای انجام شده داخلی نشان میدهد که؛ صباغیان (1375) در پژوهش خود تحت عنوان «بررسی ایجاد انگیزه کار در قرآن و کلام معصومین» نتیجه میگیرد که با بهرهگیری از آیات و روایات و شناخت راه‌های انگیزش و تأمین نیازهای مادی و روحی افراد، میتوان بهرهوری نیروی کار را افزایش داد. عصیانی (1381) در «فرهنگ کار در اسلام» نشان داد که هدف اصلی دین اسلام هدایت انسانها به صلاح و فلاح در دنیا و آخرت است و کار و مسائل مربوط به آن نقش مهمی در رستگاری انسان دارد. درودی (1384) در «فرهنگ کار در اسلام» نشان داد که کار موجب کمال و تکامل وجودی انسان و عقل، مردانگی، بزرگی، سعادت و خوشبختی و رحمت است. نظری (1387) در «کار، اشتغال و تولید در نهج البلاغه» اشاره دارد که باید بین سه رویکرد فلسفی، جامعهشناختی و اقتصادی کار ارتباط منطقی وجود داشته باشد. جمالی زاده (1388) در «جایگاه کار در زندگی انسان» نشان داد که اسلام، تلاش برای امرار معاش و نیز کار در راه تولید برای رفع نیاز خود و دیگران را وظیفهای میشمارد که موجب قرب خداوند و از عوامل مهم تأمین‌کننده‌ی سعادت در دنیا و آخرت است. مشایخی پور (1390) در «اخلاق کار در نهجالبلاغه» نتیجه میگیرد که از منظر امام علی (ع)، خدامحوری، امانتداری، انضباط کاری، شایستهسالاری، قانونگرایی، تعهدمداری، استقامت و استمرار و تداوم، نشاندهنده اصول اخلاق کاری میباشند.

از سوی دیگر مرور برخی از پژوهشهای خارجی از جمله؛ عبدالسلام (1964) در «العمل فی الاسلام» به بررسی قانون کار و حقوق کارگر در اسلام پرداخته است. شریدن و ویلمر (1994) در «گنجاندن دین و معنویت در برنامه درسی کار اجتماعی» نشان دادند که نگرش مثبت نسبت به دین و معنویت در کار اجتماعی، مهمترین پیشبینی برای حمایت از گنجاندن چنین محتوایی در برنامه درسی است. المخزنجی (1995) در «اهمیۀ العمل فی الاسلام» نشان داد که کسب درآمد بر طبق دستورات اسلام منجر به حفظ کرامت نفس و سهیم بودن در بینیاز کردن جامعه در مسیر رشد و ترقی و تحقق مصالح مردم، میشود. شریدن و آموتوـ ون (1999) در «نقش دین و معنویت در آموزش کار و عمل اجتماعی» به این نتیجه رسید که موضع مناسب نسبت به نقش دین و معنویت در کار اجتماعی و بهره‌برداری از مداخلات معنوی گرا با مشتری وجود دارد. پاپ (2003) در «تحول فرهنگ کار» نشان داد که فرهنگ کار موجب تغییر کیفی در محیط کار و محصولات سازمانی میگردد و بنابراین، توجه به آن موجب تحول در مجموعه سازمان خواهد شد. فریدمن (2005) در «جهان مسطح: تاریخچهای از قرن بیست و یکم» معتقد است آموزش اخلاق و فرهنگ کار دستیابی به اهداف عمومی آموزش و پرورش را تسهیل میکند. کنزویک (2012) در «کار اجتماعی دانشآموزان و ارزشهای کار» نشان داد که ارزش کار در فرایند جامعه‌پذیری و موقعیت نظام ارزشی فرد، نسبتاً باثبات است. همچنین ارزشها بخش ذاتی از کار اجتماعی به شمار میروند و دانشآموزان رشتههای حرفهای خود را طبق نظام ارزشی خود انتخاب میکنند.

با عنایت به مطالب فوق، و هم چنین مرور پژوهشهای داخلی و خارجی؛ تاکنون پژوهش جامعی پیرامون مساله پژوهش حاضر «تحلیل محتوای ماهیت و پیامدهای کار در نهجالبلاغه به منظور ارائه پیشنهادهایی در طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه» انجام نشده است، برخی به نحو محدود به بررسی برخی از ابعاد کار پرداختهاند، بنابراین جا دارد در پژوهشی مستقل موضوع چیستی و پیامد کار در نهجالبلاغه مورد بررسی قرار گیرد و به منظور کاربرد این مباحث در اهداف برنامه درسی دوره متوسطه پیشنهادهایی ارائه گردد. از این جهت پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این است که؛ ماهیت و پیامدهای کار در نهجالبلاغه کداماند؟ و چگونه میتوان این زمینهها را در طراحی اهداف برنامههای درسی مدارس متوسطه، استفاده نمود؟

1-2. اهمیت و ضرورت پژوهش

1-2-1. نظری

ـ کمک پژوهش به شناخت و توسعهی دانش نظری متأثر از کلام معصوم در زمینه؛ ماهیت و پیامدهای کار.

1-2-2. کاربردی

ـ کمک پژوهش به تربیت نیروی انسانی متناسب با فرهنگ اسلامی.

ـ نهادینه کردن فرهنگ کار در بین جوانان با عینیت دادن نتایج پژوهش در طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه توسط برنامهریزان درسی.

ـ شناخت مفاهیم و پیامدهای کار در اندیشههای دینی به منظور بسط و توسعه فرهنگ اشتغال کشور مبتنی بر ایدئولوژی اسلامی.

ـ استفاده از مؤلفه‌های کار مبتنی بر مبانی نظری اسلام، در طراحی اهداف برنامه درسی.

1-3. اهداف پژوهش

1-3-1. هدف کلی:

شناخت ماهیت و پیامدهای کار در نهجالبلاغه به منظور ارائه پیشنهادهایی در طراحی اهداف برنامههای درسی دوره متوسطه

1-3-2. اهداف جزئی:

بخش اول:

تحلیل محتوای متن نهجالبلاغه امام علی (ع)

الف: تحلیل محتوای ماهیت کار در متن نهجالبلاغه امام علی (ع)

1- شناخت مصادیقی از ماهیت کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه.

2- شناخت مؤلفه‌های ماهیت کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه.

3- شناخت محورهای ماهیت کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه.

4- استنتاج عمدهترین وجوه ماهیت کار از منظر امام علی (ع) بر اساس مجموعه تحلیل محتوای انجام شده.

ب: تحلیل محتوای پیامدهای کار در متن نهجالبلاغه امام علی (ع)

5- شناخت مصادیقی از پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه.

6- شناخت مؤلفه‌های پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه.

7- شناخت محورهای پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه.

8- استنتاج عمدهترین پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) بر اساس مجموعه تحلیل محتوای انجام شده.

بخش دوم:

تبیین عمدهترین وجوه مطرح پیشنهادها جهت طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه

9- ارائه پیشنهادهایی در طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه.

1-4. سؤالهای پژوهش

بخش اول:

تحلیل محتوای متن نهجالبلاغه امام علی (ع)

الف: تحلیل محتوای ماهیت کار در متن نهجالبلاغه امام علی (ع)

1ـ مصادیقی از ماهیت کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه چه هستند؟

2ـ مؤلفه‌های ماهیت کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه چه هستند؟

3- محورهای ماهیت کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه چه هستند؟

4- عمدهترین وجوه ماهیت کار از منظر امام علی (ع) بر اساس مجموعه تحلیل محتوای انجام شده چه هستند؟

ب: تحلیل محتوای پیامدهای کار در متن نهج‌البلاغه امام علی (ع)

5- مصادیقی از پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه چه هستند؟

6- مؤلفه‌های پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه چه هستند؟

7- محورهای پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) در نهجالبلاغه چه هستند؟

8- عمدهترین پیامدهای کار از منظر امام علی (ع) بر اساس مجموعه تحلیل محتوای انجام شده چه هستند؟

بخش دوم:

تبیین عمدهترین وجوه مطرح پیشنهادها جهت طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه

9- بر اساس تحلیلهای انجام شده، عمدهترین وجوه مطرح پیشنهادها جهت طراحی اهداف برنامه درسی دوره متوسطه چه هستند؟

1-5. تعاریف مفهومی و عملیاتی مفاهیم و اصطلاحات

الف) تعاریف مفهومی

1-5-1. تحلیل محتوا

تکنیکی پژوهشی است که برای استنباط‌هایی بر حسب شناسایی نظام روز و عینی ویژگیهای خاصی در یک متن بکار میرود؛ و هدف از تحلیل فراهم نمودن شناخت، بینشی نو، تصویر واقعیت و راهنمای عمل است. برلسون – از پیشگامان تحلیل محتوا – این تکنیک را «پژوهشی برای توصیف عینی، سیستماتیک و کمی محتوای آشکار پیام» معرفی میکند (کریپندروف، 1378: 25). تجزیه و تحلیل محتوا حداقل باید دارای چهار خصلت زیر باشد: 1ـ عینی بودن 2ـ منظم بودن 3ـ آشکار بودن 4ـ مقداری بودن. تحلیل محتوا، کنکاش علمی در شناخت محتوای پیامهاست (فرمهینی فراهانی، 1378: 106).

1-5-2. ماهیت

ماهیت یعنی ذات و چیستی یک شیء. ماهیت اشیاء، واقعیت و عینیتی است که در آن سوی حد و مرز دریافتهای فوری و بیواسطه قرار دارد. ماهیت وجه اساسی، داخلی و نسبتاً ثابت شیء یا مجموع این وجوه و شرایط است. همچنین، عامل اصلی و اساسی تعیینکننده شیء است و آن را باید طبیعت ژرف و عموماً نهان اشیا و روندها دانست، قوانین عینی همیشه ماهیت روندهای گسترش را تعیین میکنند. برای تشخیص ماهیت یک شیء به مقولههایی توسل میجوییم که با مقولههای ماهیت ارتباط نزدیکی دارند ولی با آن یکی نیستند. در زمینه اجتماعی ماهیت جنبه اساسی روندها را مشخص مینماید (شایان مهر، 1377: 275).

1-5-3. پیامد

در لغت به معنای «نتیجه و بازده» آمده است و در اصطلاح، به عواقب اجتماعی و بازده حاصل از نتایج برای اجتماع، گفته میشود. به عبارتی پیامد، به هرگونه تغییر در محیط که در نتیجه رفتار ارگانیسم پدید میآید و یا بالعکس هرگونه تغییر در ارگانیسم که در نتیجه رویدادهای محیطی حاصل میشود گفته میشود (فرمهینی فراهانی، 1378: 424).

1-5-4. کار

در لغت به معنای «عمل، فعل و کردار انسان» آمده است و در اصطلاح آنچه از شخص صادر می‌گردد و آنچه شخص خود را به آن مشغول میسازد که الفاظ دیگرش عمل، فعل و شغل است (دهخدا، ج 40، 1336: 107). به طور کلی کار، مجموعه اعمالی است که انسان بر روی ماده با هدفی معطوف به فایده و مصلحت، با کمک مغزش، دست‌هایش، ابزارها و ماشینها به انجام میرساند، این اعمال به نوبه خود بازتابی بر انسان دارند و او را متبدل میسازند، کار عمل هوشیارانه انسان است بر روی ماده و آن چیزی است که انسان را از حیوان متمایز میسازد (بیرو، 1380: 451). همچنین کار فعالیتی است که به وسیله آن انسان‌ها از طبیعت بهره میگیرند و بدین‌سان بقای خود را تأمین میکنند (شایان مهر، 1377: 423). بر اساس تعاریف مذکور کار دارای سه خصوصیت است: نخست، کار مبتنی بر فعالیت فکری و بدنی است؛ دوم، از طریق کار، کالایی تولید میشود یا خدمتی عرضه میگردد؛ سوم، در قبال انجام کار، دستمزدی پرداخت میگردد (توسلی، 1375: 9) .

1-5-5. امام علی (ع)

علی (ع)، امام اول شیعیان و جانشین و وصی و داماد و پسر عم رسول خدا (ص) میباشد (محمدزاده، 1379: 13). آن بزرگِ بزرگان و آن یگانه نسخهی انسان کامل که پس از وجود نازنین محمد مصطفی (ص) نظیر او به عرصه‌ی هستی گام نگذاشته است، تجلیگاه نمونهی همهی امتیازات والای پیشوایان معصوم میباشد. سخنان وی، بازگوکننده‌ی حقایق قرآن و تفسیر و توجیه‌کننده‌ی آن کتاب آسمانی است، و از زبان شخصی صادر شده است که نفس او تجلیگاه امتیازات همهی پیامبران و رسولان الهی بوده و مطابق آیه‌ی شریفه‌ی مباهله حتی با نفس مقدّس حضرت رسول‌الله (ص) اتحادی داشته است (دشتی، 1389: 13).

1-5-6. نهج‌البلاغه

نام کتاب معروف، مشتمل بر بعضی از خطب و مکاتیب و کلمات قصار امیرالمؤمنین علی ابن ابی‌طالب (ع) است که مرحوم سید رضی، آن را فراهم و از مجموع منقولات و مرویات از آن حضرت، زبدهای آن چنان که مدلول واقعی واژه «نهج البلاغه» بوده باشد برگزیده است. شروح بسیاری از دانشمندان شیعه و سنی بر آن تدوین گشته است که مرحوم آیت الله امینی محقق معروف صاحب الغدیر شمار آن‌ها را تا زمان خود به 81 شرح احصاء نموده است (حسینی دشتی، 1385: 841). مطالب این کتاب از جمله شیواترین متون عربی محسوب می‌شود و شامل 241 خطبه و سخن و 79 مکتوب و رساله و 480 حکمت است.

1-5-7. طراحی

طراحی در لغت به معنای اختراع کردن، اندیشیدن یا تنظیم یک نظریه ذهنی، ترسیم، ساختن و آماده کردن پیشنویس یک نقشه، اختصاص دادن یا به‌کارگیری منابع برای دستیابی به یک هدف، و سرانجام تهیه یک نقشه کاری برای حصول آنچه که