پایان نامه بررسی نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات و عوامل فردی …

2-2-4. مزایای فناوری اطلاعات…………………………………. 27

2-2-5. انواع فناوریهای اطلاعاتی موجود در کتابخانهها…………….. 29

2-2-5-1. رایانهها………………………………………….. 29

2-2-5-2. اینترنت…………………………………………… 29

2-2-5-3. اینترانت………………………………………….. 30

2-2-5-4. نرمافزارهای کتابخانهای……………………………… 32

2-2-5-5. وبسایتهای کتابخانهها……………………………….. 33

2-2-5-6. منابع الکترونیکی…………………………………… 34

2-2-6. کتابخانه عمومی………………………………………. 35

2-2-6-1. تعریف…………………………………………….. 35

2-2-6-1. تاریخچه شکلگیری کتابخانههای عمومی……………………. 35

2-2-6-3. اهداف…………………………………………….. 36

2-2-7. ضرورت استفاده از فناوریهای نوین اطلاعاتی در کتابخانههای عمومی 37

2-2-8. مزایای بهکارگیری فناوری اطلاعات در کتابخانههای عمومی……… 39

2-2-9. اهداف کتابخانههای عمومی از بهکارگیری فناوری اطلاعات………. 41

2-2-10. تأثیر فناوریهای اطلاعاتی بر کتابخانههای عمومی…………… 42

2-2-10-1. تأثیر فناوری اطلاعات بر درونداد……………………… 44

2-2-10-1-1. فراهمآوری منابع اطلاعاتی………………………….. 44

2-2-10-2. تأثیر فناوری اطلاعات بر برونداد……………………… 46

2-2-10-2-1. دسترسپذیری و بازیابی اطلاعات………………………. 46

2-2-10-2-2. واحد امانت……………………………………… 47

2-2-10-2-3. اشاعهی اطلاعات گزینشی و آگاهیرسانی جاری…………….. 48

2-2-10-2-4. خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانهای……………. 49

2-2-10-3. تأثیر فناوری اطلاعات بر نقش و وظایف کتابداران…………. 50

2-2-11. نگرش به فناوری اطلاعات……………………………….. 52

2-2-12. عوامل فردی مؤثر بر نگرش افراد به فناوری اطلاعات………….. 54

2-3. پیشینه پژوهش………………………………………….. 54

2-3-1. پیشینه‌ پژوهش در خارج از ایران…………………………. 55

2-3-2. پیشینه‌ پژوهش در ایران………………………………… 63

2-3-3. جمع‌بندی پیشینه‌ها…………………………………….. 71

فصل سوم: روششناسی پژوهش

3-1. مقدمه………………………………………………… 73

3-2. روش پژوهش…………………………………………….. 73

3-3. جامعه‌ی آماری پژوهش…………………………………….. 73

3-4. نمونه‌ی آماری و روش نمونه‌گیری……………………………. 73

3-5. ابزار گرد‌آوری داده‌ها…………………………………… 75

3-6. روایی ابزار گردآوری دادهها……………………………… 76

3-7. پایایی ابزار گردآوری دادهها…………………………….. 77

3-8. روش تجزیه و تحلیل داده‌ها……………………………….. 78

فصل چهارم: یافتههای پژوهش

4-1. مقدمه………………………………………………… 80

4-2. بررسی ویژگیهای جمعیتشناختی……………………………… 80

4-2-1. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت…………………… 80

4-2-2. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن……………………… 81

4-2-3. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان تحصیلات…………….. 82

4-2-4. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب رشتهی تحصیلی…………….. 83

4-2-5. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تجربهی استفاده از فناوری اطلاعات 83

4-2-6. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سابقهی کار………………. 84

4-2-7. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب شرکت در دورههای آموزشی فناوری اطلاعات 85

4-3. یافتههای مربوط به پرسشهای پژوهش…………………………. 86

4-3-1. نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات چگونه است؟ 86

4-3-2. آیا بین عوامل کارآیی فناوری اطلاعات، عملکرد کاری، پذیرش ، اعتماد به استفاده و نگرانی در کتابداران عمومی استان خوزستان با
نگرش آنان نسبت به فناوری اطلاعات رابطهای وجود دارد؟…………… 110

4-3-3. آیا بین هر یک از پیشبینهای جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشتهی تحصیلی، تجربهی استفاده از فناوری اطلاعات، سابقهی کار
در کتابخانه و شرکت در دورههای آموزشی پیرامون فناوری اطلاعات با نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات
رابطهای وجود دارد؟……………………………………….. 112

فصل پنجم: بحث و نتیجهگیری

5-1. مقدمه……………………………………………….. 126

5-2. بحث و نتیجهگیری در مورد پرسش‌های پژوهش…………………… 126

5-3. پیشنهادهای پژوهش……………………………………… 144

5-4. پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده………………………… 145

فهرست منابع………………………………………………. 147

پیوست‌ها………………………………………………….. 162

چکیده: هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات و عوامل فردی مؤثر بر آن بوده که به روش پیمایشی، از نوع توصیفی- همبستگی انجام شده است. ابزار گردآوری دادهها، ترجمهی فارسی پرسشنامهی نگرش به فناوری اطلاعات صراف و تمجن (2003) است. جامعهی آماری پژوهش، شامل کلیهی کتابداران شاغل در کتابخانههای عمومی استان خوزستان (334 نفر) میباشد، که با استفاده از جدول
کرجسی- مورگان، 179 نفر از آنان به عنوان نمونه انتخاب شدند. از میان 179 پرسشنامه‌ی پخش شده در بین نمونه آماری، 145 پرسشنامه (معادل 81 درصد) بازگشت داده شد و کار تجزیه و تحلیل یافته‌ها بر اساس تعداد مذکور انجام و برای تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد) و برای تعیین معنی‌داری رابطهها از آمار استنباطی (آزمون تی و ضریب همبستگی پیرسون) استفاده شد. روایی پرسشنامه با استفاده از روایی صوری و همچنین از طریق محاسبه‌ی ضریب همبستگی هر یک از عاملها با نمره‌ی کل پرسشنامه، مورد تأیید قرار گرفت. به منظور سنجش میزان پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که پایایی کلی آن برابر با 86/0 به دست آمد، و تکتک عوامل نیز از پایایی مطلوبی برخوردار بودند. نتایج پژوهش نشان داد که 3/19 درصد (28 نفر) از کتابداران، نگرش منفی و نسبتاً منفی و 6/80 درصد (117 نفر) نگرش مثبت و نسبتاً مثبتی، نسبت به فناوری اطلاعات دارند. همچنین نتایج حاکی از این بود که بین عوامل کارآیی فناوری اطلاعات، عملکرد کاری، اعتماد به استفاده و پذیرش فناوری اطلاعات با نگرش به فناوری اطلاعات رابطهای مثبت و معنا‌دار؛ و بین نگرانی و نگرش به فناوری اطلاعات، رابطهای منفی و معنادار وجود دارد. نتایج حاصل از بررسی رابطهی بین هر یک از پیشبینهای جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشتهی تحصیلی، تجربهی استفاده از فناوری اطلاعات، سابقهی کار در کتابخانه و شرکت در
دورههای آموزشی پیرامون فناوری اطلاعات با نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات، نشان داد که بین متغیرهای جنسیت، میزان تحصیلات، رشتهی تحصیلی، سابقهی کار کتابداران در کتابخانه با نگرش آنان نسبت به فناوری اطلاعات رابطهی معناداری وجود ندارد. بین نگرش کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات و سن آنان رابطهی منفی و معنادار، و بین تجربهی کتابداران در استفاده از فناوری اطلاعات و شرکت در دورههای آموزشی پیرامون فناوری اطلاعات با نگرش آنان نسبت به فناوری اطلاعات، رابطهی مثبت و معناداری یافت شد.

1-1. مقدمه

دنیای مدرن امروز در حال تجربهی دگرگونیهای اساسی از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی و دانایی محور، و از سازمانهای سنتی به سازمانهای یادگیرنده و دانایی مدار میباشد. این گذار با استفاده از قابلیتهای فناوری اطلاعات صورت میپذیرد (رهنمافرد، 1384، ص 42). امروزه فناوری اطلاعات از مهمّترین محورهای توسعه در جهان است و بسیاری از کشورهای جهان، توسعهی فناوری اطلاعات را یکی از اساسیترین زیرساختهای توسعهی خود قرار دادهاند.

فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی جزء مهمی از جامعه ما شدهاند (چیمیک، 2004؛ نقل در اولاتوی، 2009، ص 1272). پیشرفتهای فناوری اطلاعات و کاربرد آن در تمام ابعاد زندگی، جامعهی امروز را با تغییراتی مواجه کرده است. جوامعی که به موقع و سریع اطلاعات مورد نیاز خود را به دست آورده، تجزیه و تحلیل کرده و از نتایج آنها به درستی بهرهمند شدهاند، همواره موفقتر از دیگر جوامع هستند. ورود و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه، رشد انتشار اطلاعات را در پی داشته است،
بهگونهای که اطلاعات به سرعت به اقصی نقاط جهان منتقل و در دسترس کاربران قرار میگیرد. فضای مجازی، دنیای سایبری، جهان شبکهای و جامعهی اطلاعاتی برخی از مفاهیمی هستند که با توسعهی فناوری به وجود آمدهاند. این اصطلاحات نشان از آن دارند که دنیا به سمتی پیش میرود که فاصلهها و مکان جغرافیایی، در دسترسی به اطلاعات معنا و مفهومی ندارند.

اهمیت فناوری اطلاعات و اثرات آن برای سازمانها افزایش یافته و رشد و توسعهی آن احساس
میشود، بهگونهای که امروزه تصور سازمانی بدون فناوری اطلاعات غیرممکن به نظر میرسد. فناوری اطلاعات فرصتی است که میتوان با استفاده از آن دامنهی کسب و کار سازمان را توسعه بخشید و خدمات را گسترش داد و تسریع نمود. همچنین فناوری اطلاعات میتواند نقش مهمی در ارتقای
بهرهوری و کارآیی در سازمانهای مختلف دولتی یا خصوصی داشته باشد. سازمانهایی که در آنها فرآیند پیادهسازی و استفاده از فناوری اطلاعات با موفقیت همراه باشد، با دستاوردهای قابل توجهی
رو به رو خواهند شد.

تحقیقات نشان میدهند که یکی از مهمّترین دلایل تمایز سازمانها از یکدیگر، درجهی بهکارگیری فناوری اطلاعات در فعالیتهای سازمانی است (صفدری، درگاهی، اشراقیان، و برزهکار، 1390، ص 25). از جمله سازمانهایی که با تحول فناوری دچار دگرگونیهایی در ساختار و روش انجام کار
شدهاند، کتابخانهها هستند. کتابخانهها همواره از فناوریهای زمان خود تأثیر پذیرفتهاند. اختراع کاغذ و فراوانی آن، موجب تغییر نوع مواد کتابخانهای شد. به دنبال آن، اختراع چاپ دگرگونی در کتابخانهها به وجود آورد. دستنوشتههای نویسندگان که تا پیش از این با مشکلات زیاد استنساخ میشد و در
نسخههای محدود توزیع و در اختیار علاقهمندان قرار میگرفت، در تعداد زیاد به چاپ رسید و در اختیار افراد بیشتری قرار گرفت. ظهور فناوریهای رایانهای تحول دیگری در کتابخانهها به وجود آورد. کاربردهای متنوع این فناوریها موجب شد تا کتابخانهها اقدام به خودکارسازی فرآیندهای خود کنند. در واقع میتوان گفت که کتابخانهها با گذشت زمان از انبارهای مملو از مدارک به مراکز ارائهی خدمات تبدیل شدهاند، که به تمامی متخصصان و غیرمتخصصان در بهرهبرداری از مجموعههای مفید و مورد نیاز کمک میکنند.

بقایی (1384، ص 2) سرعت، حافظهی بسیار وسیع، دقت بالا در فراهمآوری، صرفهجویی در نیروی انسانی، انباشت و بازیابی اطلاعات به مدد رایانه و امکان روزآمد کردن اطلاعات، را از دلایل استفادهی کتابخانهها از فناوری اطلاعات بیان کرده است.

کتابخانههای عمومی که از مهمّترین نهادهای فرهنگی جامعه هستند، فناوریهای نوین اطلاعاتی را جذب، استفاده و ترویج نمودهاند. اینترنت و قابلیت دسترسی آن به دنیای اطلاعات، کتابخانههای عمومی را به فناوری و وسایلی مجهز نموده که به لحاظ کیفی با امکانات گذشتهی آنها قابل قیاس نیست. با وجود اینترنت، کتابخانههای عمومی این امکان را یافتهاند که خدمات اطلاعاتی خود را به صورت 24 ساعته و 7 روز هفته در اختیار عموم قرار دهند و در واقع این فرصت را دارند که دروازهی ورود به دنیای اطلاعات الکترونیکی باشند.

فناوری اطلاعات با تغییراتی که در روند ذخیره، بازیابی و مدیریت اطلاعات ایجاد کرده، نقش کتابداران و شکلهای مختلف خدمات کتابخانهها را نیز تغییر داده و آنها را از بافت سنتی خود خارج نموده است. تحولات فناوری، تجربهای پیچیده برای کتابداران بوده است. این تحولات با جهشهایی به سمت جلو و همچنین لحظاتی مملو از مشکلات همراه است. از ابتدای کاربرد فناوری اطلاعات در کتابخانهها، همواره مخالفان و موافقانی، با کاربرد این فناوریها وجود داشتهاند. برخی هوادار چنین تغییراتی هستند و برخی دیگر دچار نگرانیهایی در برابر اعمال چنین تغییراتی میشوند.

نیروی انسانی مخاطب اصلی فناوری اطلاعات است. سرمایهگذاری کتابخانهها در حوزهی فناوری اطلاعات زمانی مؤثر خواهد بود که فناوریهای جدید توسط کتابداران پذیرفته شوند و چنانچه کتابداران در برابر تغییرات حاصل از فناوری مقاومت کنند، سرمایهگذاری در حوزهی مورد نظر بینتیجه
خواهد ماند. نگرش، از مهمّترین عوامل پیشبینی کنندهی پذیرش فناوریها میباشد (بیلر و ریچی، 2002؛ نقل در موغلی، طالبی، و صیف، 1390، ص 34). پیادهسازی فناوری اطلاعات و ارتباطات در
کتابخانهها تا حد زیادی به نگرش کتابداران به این فناوریها بستگی دارد (رمضان،2004 ، ص 440).

نگرش فرد در مورد یک موضوع، میتواند بر رفتار وی نسبت به آن موضوع تأثیرگذار باشد.
همچنین اهمیتی که مدیران برای استفادهی صحیح از فناوری قائل هستند، در کاربری آن نقش مهمی دارد. مدیران دارای نگرش مثبت، خود موتور محرکی در استفاده از فناوری اطلاعات به حساب میآیند.

اهمیت بهکارگیری فناوریهای اطلاعاتی در زمینههای مختلف بر کسی پوشیده نیست. توجه به این امر، کتابخانهها و کتابداران را ملزم به همگام شدن با این فناوریها میدارد. پس برای این همگامی، آگاهی از نگرش کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات امری ضروری به نظر میرسد، تا کتابخانهها بتوانند در عصری که به عصر اطلاعات و ارتباطات موسوم است به گونهای مؤثر عمل کنند.

1-2. بیان مسأله

کتابخانهها در ایران از مدتها قبل سرمایهگذاری در زمینهی فناوری اطلاعات را آغاز کردهاند، و در توسعه هر چه بیشتر آن میکوشند. هدف از این سرمایهگذاریها، بهبود بهرهوری فردی و در نهایت بهرهوری سازمانی است. با این حال شواهد نشان میدهند که ناکامی در این سرمایهگذاریها در مقایسه با توفیق در آنها رایجتر بوده است (ناخدا، حری، و کرمدوست، 1384، ص 88). علیرغم مزایایی که کاربرد فناوری اطلاعات برای کتابخانهها داشته، آنها با مسائل و مشکلات مربوط به کاربرد آن از جنبههای گوناگون مانند فردی، سازمانی، فرهنگی و اجتماعی روبهرو شدهاند.

کاربردهای مختلف فناوری اطلاعات در زمینههای متنوعی مانند شهر الکترونیکی، دولت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی و آموزش الکترونیکی با سرعت در حال گسترش میباشند. به همین دلیل دولتها با ایجاد زیرساختهای مناسب، رشد و توسعهی فناوری اطلاعات را تسریع نمودهاند. سازمانها نیز برای بهرهگیری از مزایای فناوری اطلاعات، تمهیداتی اندیشیدهاند که یکی از آنها
طرحهای جامع فناوری اطلاعات است. نهاد کتابخانههای عمومی کشور با نگاهی نوین به فناوری اطلاعات بهعنوان ابزار اصلی تحول در سازمانهای امروز، با تعریف پروژهی تدوین طرح جامع فناوری اطلاعات و بهکارگیری مشاور دارای تجربه در طراحی سیستمهای بر پایهی فناوری اطلاعات در سازمانهای فرهنگی و استفاده از توانمندیهای علمی و اجرایی موجود در داخل و خارج کشور، در راستای حصول اهداف زیر گام برمیدارد: