پایان نامه برآورد فقر چند بعدی در ایران

3-2-1. تعریف تانسند 15

3-2-2. تعریف سن 15

3-2-3. تعریف بانک توسعه آسیا 15

3-2-4. تعریف بوت وروانتری 15

3-3. انواع فقر 16

3-3-1. فقر با رویکرد درآمدی 16

3-3-2. فقر قابلیتی 16

3-3-3. فقر ذهنی 17

3-3-4. فقر چندبعدی 17

3-4. تعریف خط فقر 17

3-4-1. فقر مطلق 18

3-4-2. فقر نسبی 18

3-5. انواع روشها برای محاسبه خط فقر در ایران 19

3-5-1. روش اندازه‌گیری خط فقر بر اساس نیاز کالری 19

3-5-2. روش اندازه‌گیری خط فقر بر اساس ۵٠ یا ۶۶ درصد میانگین مخارج خانوارها 19

3-5-3. تعیین خط فقر بر اساس ۵٠ یا ۶۶ درصد میانه مخارج خانوارها 19

3-5-4. تعیین خط فقر بر پایه معکوس ضریب انگل 20

3-5-5. تعیین خط فقر بر پایه معکوس ضریب انگل فقرا 20

3-6. معرفی برخی از شاخصهای فقر 21

3-6-1. شاخص نسبت افراد فقیر 21

3-6-2. شاخص نسبت شکاف درآمدی 21

3-6-3. شاخص فقر سن 21

3-6-4. شاخص فقر فاستر، گریر و توربک 22

3-7. اندازه‌گیری فقر چندبعدی 23

3-7-1. رویکرد اجماعی 23

3-7-2. رویکرد اشتراکی 24

3-7-3. رویکرد تمرکز ضعیف بر فقر 24

3-8. تحلیلهای تجمیع توابع و سنجشهای فقر، مبتنی بر اطلاعات 24

3-9. تصریح مدل 25

3-10. خلاصه فصل 27

فصل چهارم : نتایج اندازه‌گیری فقرچندبعدی در استانهای ایران

4-1. مقدمه 29

4-2. تحلیل نتایج مناطق شهری به تفکیک استانها. 33

4-3. تحلیل نتایج مناطق روستایی به تفکیک استانها 62

4-4. خلاصه فصل 87

فصل پنجم : جمع‌بندی و تحلیل نتایج

5-1. مقدمه…………………………………………………………………………………………………………..89.

5-2. نتایج 89

5-2-1. نتایج فقر شهری 90

5-2-2. نتایج فقر روستایی 91

5-3. پیشنهادات اجرایی 92

5-3-1. پیشنهادات اجرایی برای مناطق شهری 92

5-3-2. پیشنهادات اجرایی برای مناطق روستایی 94

5-4. یشنهادات تکمیلی 95

منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………………………………..97

مقدمه

فقر یکی از بزرگ‌ترین و بحثبرانگیزترین موضوعات مطرح در کشورهای درحال‌توسعه جهان به شمار می‌رود. هرروز برشمار افرادی که درآمد روزانه کمتر از دو دلار دارند افزوده می‌شود و گروههای وسیعی از مردم فاقد بهداشت و درمان مناسب هستند. به عبارتی، فقر و تبعات منفی حاصل از آن، توسعه انسانی را محدود میسازد و فقرا نیز اغلب با منتهای درجه آسیب‌پذیری در حوزه فقدان سلامتی، آشفتگی اقتصادی و بیماریهای طبیعی و … مواجه‌اند. در حقیقت، صدمات ناشی از فقر بسیار گسترده و طولانی‌مدت هست.

فقر، ریشه گرفتاریها و عقب‌ماندگی‌های بخش اعظم کره زمین، ازجمله بخش مهمی از جامعه ما را تشکیل می‌دهد. تحقیقات مختلف از افزایش نابرابری و فقر در جهان خبر می‌دهد. در حال حاضر ۵۴ کشور فقیرتر از سال ١٩٩٠ هستند. در ٢١ کشور نسبت بیشتری از مردم در گرسنگی به سر می‌برند. در ١۴ کشور، کودکان بیشتری قبل از ۵ سالگی می‌میرند. در ١٢ کشور، نرخ ثبت‌نام مدارس کاهش‌یافته است. چنین پسرفت‌هایی در زندگی بشر بیسابقه بوده است. از میان ۶٧ کشور (فقیر) نسبت جمعیت فقیر در ٣٧ کشور افزایش‌یافته است. در ١٩ کشور بیش از یک‌چهارم افراد گرسنه‌اند و اوضاع در حال بدتر شدن است. در ٢١ کشور، نر خ گرسنگی افزایش‌یافته است. در ٧ کشور تقریباً یک‌چهارم کودکان ۵ سالگی خود را نمی‌بینند. در دهه ١٩٩٠ در ١٢۵ کشور درحال‌توسعه و در حال گذار، رشد درآمد متوسط سرانه کمتر از ٣ درصد بوده و در ۵۴ کشور، درآمد متوسط سرانه کاهش‌یافته است. تنها در سه کشور، شکاف نرخ مرگ‌ومیر کودکان میان گروههای ثروتمند و فقرا کمتر شده است (گزارش توسعه انسانی،2003).

در پاسخ به چنین وضعیتی و به‌منظور جلوگیری از توسعه فقر، بانک جهانی برای تحقق دنیایی رها از فقر، جهانیان را به اقدام مؤثر و برخورداری عمومی از بهداشت، مسکن و آموزش دعوت نمود. در مراحل اولیه اندازهگیری فقر، محققین، فقر را تنها از دید درآمد بررسی میکردند. به عبارتی فردی را فقیر تلقی میکردند که از بعد درآمد در سطح پایینی قرار داشت؛ اما با تحقیقات بیش‌تر دریافتند که بعد درآمدی به‌تنهایی نمیتواند شاخص مناسب و کاملی برای اندازه‌گیری فقر باشد و عوامل دیگری مانند تحصیلات، سلامت، شغل، مسکن، تغذیه و سایر مؤلفههای رفاهی نیز دارای اهمیت هستند؛ بنابراین، تعریف جدیدی از فقر با عنوان “فقر چندبعدی” مطرح شد. فقر چندبعدی رویکرد جدیدی از فقر است که فقر را نه‌تنها، از بعد درآمدی بلکه از جنبه سایر ابعاد مانند سلامت، مسکن، آموزش، درآمد، تغذیه و … بررسی میکند به عبارتی در این تعریف فردی که تنها از بعد درآمدی در سطح پایینی قرار دارد، فقیر تلقی نمیشود، ممکن است فردی ازلحاظ درآمدی در سطح مطلوبی قرار داشته باشد اما ازلحاظ مسکن، آموزش، سلامت، تغذیه و … در سطح پایینی قرار داشته باشد و از این ابعاد فقیر تلقی شود. درواقع رویکرد چندبعدی فقر، علاوه بر ویژگیهای مالی و اقتصادی، ویژگیهای قابلیتی، فعالیتهای سیاسی و فرهنگی خانوار را نیز مدنظر قرار میدهد و درنهایت توصیف واقع‌بینانه‌تری، از فقر دارد. لذا به دنبال پاسخ‌گویی به این سؤال هستیم که:

فقر چندبعدی در مناطق شهری استانهای ایران چه میزان است؟

فقر چندبعدی در مناطق روستایی استانهای ایران چه میزان است؟

ازنظر فقر چندبعدی، فقیرترین منطقه شهری و روستایی ایران مربوط به کدام استان است؟

رتبه‌بندی مناطق شهری استانهای ایران ازلحاظ فقر درآمدی و فقر چندبعدی یکسان است؟

رتبه‌بندی مناطق روستایی استانهای ایران ازلحاظ فقر درآمدی و فقر چندبعدی یکسان است؟

دادههای مورداستفاده، از طرح هزینه- درآمد خانوار مرکز آمار ایران، برای سالهای 1388 و 1390 جمع‌آوری‌شده است. برای محاسبه فقر چندبعدی، بر اساس سه ویژگی درآمد، آموزش و مسکن ابتدا بر اساس خط فقر مرتبط با هر ویژگی، فقر تک‌بعدی در هرکدام از سه ویژگی فوق، برای مناطق شهری استانها، محاسبه، سپس با استفاده از یک میانگین وزنی، فقر چندبعدی اندازه‌گیری میشود.

در این پژوهش، ابتدا سوابق موضوع بیان میگردد، پس‌ازآن به برآورد مدل میپردازیم و نتایج پژوهش بر اساس مدل موردنظر، ذکر میگردد و در پایان نتیجه‌گیری و پیشنهادات ارائه میگردد.

1-2. تعریف مسئله

اندازهگیری فقر برای برنامهریزی و سیاستگذاری از اهمیت فراوانی برخوردار است، لذا مسئله اصلی این است که؛ اندازه فقر، چقدر می‌باشد؛ بنابراین به اندازهگیری فقر نه‌تنها از بعد درآمد، بلکه بر اساس سایر ابعاد، خواهیم پرداخت. با توجه به اهمیت موضوع فقر، در دهههای اخیر مطالعات زیادی در مورد ابعاد گوناگون فقر و شرایط زندگی و رفاه انسانها با رویکردهای مختلف انجام‌شده است. در مراحل اولیه اندازهگیری فقر، محققین، فقر را تنها از دید درآمد بررسی میکردند؛ اما با تحقیقات بیش‌تر دریافتند که بعد درآمدی به‌تنهایی نمیتواند شاخص مناسب و کاملی برای اندازهگیری فقر باشد و عوامل دیگری مانند تحصیلات، سلامت، شغل، مسکن، تغذیه و سایر مؤلفههای رفاهی نیز دارای اهمیت هستند.

سن (1988)، بر محدودیتهای رویکرد فقر درآمدی تأکید میکند؛ به این شرح که فقر، فقط محرومیت درآمدی نیست، بلکه شامل اشکال دیگر محرومیت نیز میباشد. چه‌بسا فردی به لحاظ درآمدی فقیر نباشد، اما از اشکال دیگر محرومیت همچون بیماری یا معلولیت جسمانی رنج ببرد و یا دچار تبعیضهای نژادی، جنسیتی، فرهنگی یا سیاسی باشد. به‌صرف دسترسی به درآمد بالاتر از خط فقر، نمیتوان نتیجه‌گیری کرد که فرد موردنظر، فقیر نیست. چه‌بسا، وی از یک بیماری همچون بیماری کلیوی، رنج میبرد و بنابراین، برای انجام هزینههای دیالیز، ناگزیر باشد بخش عمده‌ای از درآمد خود را صرف معالجه کند و به‌این‌ترتیب، چه‌بسا، چنین فردی در زمره فقرا قرار گیرد. هر یک از این عوامل میتواند مانعی برای رشد ظرفیتها و قابلیتهای وی باشد. به همین دلیل، سن رویکرد قابلیتی را در مقابل رویکرد درآمدی به فقر، مطرح میکند که در آن، ابعاد مختلف قابلیتی، شامل دسترسی به تغذیه کافی، حداقل آموزش، توانایی پیشگیری از بیماریهای قابل‌پیشگیری، توانایی دسترسی به سرپناه کافی و توانایی مشارکت در فرایندهای سیاسی میباشد… بنابراین، تعریف جدیدی از فقر با عنوان “فقر چندبعدی” مطرح شد. فقر چندبعدی، رویکرد جدیدی از فقر است که فقر را، نه‌تنها از بعد درآمدی، بلکه از جنبه سایر ابعاد مانند سلامت، مسکن، آموزش، درآمد، تغذیه و … بررسی میکند و درنهایت توصیف واقع‌بینانه‌تری از فقر را بیان میکند.

1-3. پرسشهای پژوهش

فقر چندبعدی در مناطق شهری استانهای ایران چقدر است؟

فقر چندبعدی در مناطق روستایی استانهای ایران چقدر است؟

ازنظر فقر چندبعدی، فقیرترین منطقه شهری ایران مربوط به کدام استان است؟

ازنظر فقر چندبعدی، فقیرترین منطقه روستایی ایران مربوط به کدام استان است؟

رتبه‌بندی مناطق شهری استانهای ایران ازلحاظ فقر درآمدی و فقر چندبعدی یکسان است؟

رتبه‌بندی مناطق روستایی استانهای ایران ازلحاظ فقر درآمدی و فقر چندبعدی یکسان است؟

1-4. اهداف پژوهش

ازآنجاکه موضوع فقر یکی از مهم‌ترین مباحث مربوط به هر کشوری است لذا در این پژوهش به دنبال اهداف زیر هستیم تا بتوانیم با ارائه تصویر واضحتری از وضعیت فقر کشور، مسئولین را در جهت برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های آتی، یاری نماییم.